Journalist Naeeda Aurangzeb: 'Racisme stopt bij mijn voordeur, maar seksisme stapt bij mij in bed'

In korte, droge en vaak ook grappige scènes – genummerd, voor elke dag van het jaar eentje – schetst Aurangzeb haar ervaringen als vrouw. Uiteenlopend van onhandige opmerkingen en misplaatste grappen, tot serieuze misdrijven als misbruik, geweld en femicide (vrouwenmoord). Waar je één zo'n verhaal over seksisme nog kan afdoen als incident, laat de opeenstapeling van 365 anekdotes er geen misverstand over bestaan. 'Mensen vertellen me dat ze bij het lezen eerst ongemakkelijk lachen', vertelt Aurangzeb, 'maar dat het lachen ze snel vergaat. Ik krijg van mannen terug dat het hen ook duidelijk werd hoe diep het seksisme bij hen als mannen zit. Met schrik.'

'Mijn evenwichtsorganen waren in de war. Ik was erg misselijk. Onlangs ging ik weer even door het boek en moest de neiging om naar het toilet te rennen om over te geven onderdrukken.'

014 Muziekfestival, Den Haag.

Onbekende jongen 1:
'Ik wil die met dat gele rokje wel doen.'

Onbekende jongen 2:
'Doe normaal gast, dat is haar moeder die naast
haar loopt.'

Onbekende jongen 1:
'Die moeder ziet er ook lekker uit.
Dan doe ik haar toch ook.'

'We nemen het inmiddels ook niet meer serieus. Vrouwen zeggen mij dat ze het heel normaal zijn gaan vinden en het zijn gaan accepteren. Ze hebben zich erbij neergelegd.'

'Als je wel je mond opentrekt, dan is het: 'Oh, daar heb je haar weer met haar seksisme.' Je wilt niet degene zijn die het feestje steeds verpest.'

'Ja, omdat ik de noodzaak ervan heel jong heb gezien. De eerste en tweede generatie witte feministen moesten zich wel uitspreken, want als zij het niet deden hadden ze geen vrijheid. Maar de generatie witte vrouwen waar ik mee opgroeide, hadden de luxe om achterover te leunen, omdat hun moeders en oma's die vrijheid al hadden bevochten.'

'In mijn geval, als dochter van migranten met een islamitische achtergrond, van ouders die in een land wonen dat ze niet zo goed kennen en waar ze zich niet helemaal veilig voelen, heb ik mijn vrijheid moeten bevechten. Als er in Nederland geen leerplicht was geweest, hadden mijn ouders mij na de lagere school van school gehaald, omdat ze de middelbare school eng vonden. Voor mij ging het bevechten van die dingen wezenlijk over mijn ruimte om te kunnen ademen. Ik had de luxe niet om achterover te leunen.'

'Ik werd lid van de medezeggenschapsraad. Dan moet je na schooltijd vergaderen, maar ik moest van mijn moeder meteen naar huis. Toen heb ik aan het kortste eind getrokken, want zij weigerde mij 's avonds te laten gaan. Als ik iets wilde dat meer was dan doen wat iedereen doet, dan ging daar een discussie aan vooraf.'

188 Familielunch, Pakistan

Ik:
'Waarom is Nosheen van school gehaald?'

Oom Farid:
'Ze kan toch schrijven?'

Ik:
'Ze is pas dertien, waarom moet ze nu al van school?'

Farid:
'Kan ze een brief lezen en schrijven?'

Ik:
'Ja.'

Farid:
'Meer hoeft een meisje niet te kunnen.'

'Ja. Waarom ga jij je bemoeien met de medezeggenschapsraad? Je gaat naar school en je gaat naar huis. Later ging ik studeren, en kreeg ik een baan aangeboden bij de sociale dienst. Als ambtenaar heb je een goed leven, alleen wilde ik meer. Maar dat past een vrouw niet. Hoezo moet je met je kop op televisie? Ze zagen wel dat ik slim was, maar een normale baan zou genoeg zijn. Lekker naar huis, boodschappen doen en koken.'

042 Afscheidsdiner restaurant, Amsterdam

Eindredacteur Pieter geeft een speech:
'De schoenenverzameling van Imelda Marcus is niets vergeleken bij die van Naeeda. Iedere uitzending was het een verrassing welke schoenen ze nu weer zou dragen. Het was moeilijk om niet naar haar hakken te staren.'

Ik:
'Ook nog inhoudelijk commentaar?'

Pieter:
'Je hebt met jouw gevoel voor fashion onze hele omroep geüpgraded.'

'Bij mijn eerste boek 365 dagen Nederlander liep ik tegen anekdotes aan die niet over mijn kleur, maar over mijn gender gingen. Dus die moesten eruit. Het begon met de anekdote waarin de eindredacteur van een serieus Radio 1-programma dat ik presenteerde, het tijdens mijn afscheidsfeest alleen over mijn hakken heeft. Op dat feestje zei niemand iets, maar later belden collega's mij op en zeiden: 'Ik vond het verschrikkelijk, en het kon echt niet, maar ik durfde niets te zeggen.' Behalve racisme waar ik tegenaan liep, was er ook seksisme. Dit hoorde niet in het eerste boek, maar het is wel kwalijk. En het gebeurt heel veel.'

128 Na televisie-uitzending

Ik:
'Hoe vond je het gaan?'

Redacteur Mark:
'Je haar zat raar. En die jurk maakt je oud.'

'In de meeste gevallen dus wel. 'Je lacht te weinig', zegt men dan, als ik in een interview een zwaar politiek onderwerp aan het behandelen ben. Het heeft te maken met wat er van vrouwen verwacht wordt: dat we met een zachte hand te werk gaan. Denk aan wat voormalig minister-president Jan-Peter Balkenende tegen journalist Mariëlle Tweebeeke zei in een politiek interview: 'Je kijkt zo lief.' Zegt hij dat ook tegen een mannelijke journalist? En dit gebeurt dus zelfs op het hoogste politieke niveau.'

'Als je naar een vrouw kijkt, wil je dat ze lief kijkt. De verwachting is dat ze zacht, geduldig en mooi is. Als ik een kritisch gesprek voer, ben ik een bitch. Onze woede mag niet. Men kijkt anders naar vrouwen.'

211 Telefoongesprek na eerste date

Sylvana:
'Ik vond het leuk gisteren. Gaan we elkaar weer snel zien?'

Benjamin:
'Je keek me de hele tijd in de ogen, dat vond ik té.'

Sylvana:
'Waar heb je het over?'

Benjamin:
'Ja gewoon, je keek té gepassioneerd.
Het is onaantrekkelijk als een vrouw zo doet.
Komt een beetje wanhopig over.'

'Het zijn eeuwenoude rollen. Het zit diep en het is wijdverspreid. Dat gaat over de inhoud, maar ook over seksualiteit. Aan de ene kant kijken ze naar je lijf, maar zelfs wat je met dat lijf doet, moet binnen de verwachtingen passen. Benjamin vond Sylvana te wanhopig, omdat zij hem aankeek. Toen ik dat vertelde aan andere vrouwen, zeiden ze dat zij dat ook hoorden: 'Je kijkt te hongerig uit je ogen en je wilt te graag.''

'Nee. Als je seksualiteit van jou is, and you really own it, dan is dat gevaarlijk. Dan ben je bedreigend en te vurig. Dan ben je een slet: 'Zo, die heeft zin…' Er zit een nare ondertoon in.'

'Dan krijg je de schuldvraag. Maar het is een dans die je met elkaar doet. Wij zijn gewend om onze vurigheid in te houden. Als wij gaan fietsen wordt er al gezegd: hou je benen bij elkaar. Je leert dat je moet letten op wat je met je borsten doet. Die stem zit ook diep in ons. Wij vrouwen geven dat ook aan elkaar mee. Of dat nu is begonnen bij hem of bij haar, doet er eigenlijk niet toe. Het probleem is dit: hij heeft er geen last van, en zij wel.'

'Deloitte heeft onderzoek gedaan in Nederland bij kinderen tussen 10 en 12 jaar oud, waaruit blijkt dat meisjes dan al twee euro minder zakgeld krijgen dan jongens. Het heeft consequenties voor je sociaal-economische status. Voor mannen heeft het geen gevolgen op de werkvloer, op hun salaris of op hun veiligheid op straat. Als een man 's nachts op straat loopt, is hij bang voor dieven en losgeslagen wild. Maar vrouwen zijn bang voor hem. Dat is het verschil.'

'In Nederland sterft iedere tien dagen een vrouw uit handen van haar (ex-)partner of ander mannelijk familielid. Dat zijn drie vrouwen per maand. Veel vrouwen worden slachtoffer nadat ze zijn weggegaan bij hun man, want hoe halen zij het in hun hoofd om hem te verlaten? Je bent zijn eigendom. En dat begint dus al jong, als je minder zakgeld krijgt.'

067 Kantine Mediapark, Hilversum

Ik:
'Gisteren sprak ik een jonge vrouw over haar aanranding in de nachttrein tussen Amsterdam en Utrecht. Ze was nog behoorlijk in shock.'

Collega Ron:
'Wat had ze die avond aan?'

'Het ligt aan haar, zeggen we: wat had ze aan, wat deed ze? Zij dacht zelf ook maandenlang dat het haar schuld was, en ze vond ook dat ze niet had moeten drinken en niet in slaap had moeten vallen. We internaliseren de schuldvraag.'

'Dan komen we terug bij het cultureel-religieuze fundament van onze samenleving. Het was Eva die de appel at, en zij heeft Adam verleid. De maagdelijkheid van de vrouw gaat niet zomaar over haar maagdelijkheid, maar over de eer van de hele familie. Zijn maagdelijkheid is geen eerkwestie. Iedere samenleving en tijd heeft daar zijn eigen manieren en ongeschreven regels voor, maar het wordt in het hele systeem, over vrijwel de hele wereld, letterlijk in onze schoot gelegd. Als mannen elkaar in oorlogen iets aan willen doen, dan verkracht je toch zijn moeder of zijn zus? Dat is het ergste wat je de ander kan aandoen. Vrouwen die in de oorlog met Duitse mannen gingen, noemen we moffenhoeren en scheren we kaal. Dat zij met die Duitser ging is niet iets van haar en die ene Duitser, maar dat gaat ons zogenaamd allemaal aan.'

'Onderzoekers noemen dat de piramide van geweld. Zware vergrijpen als verkrachting en femicide kunnen alleen als je in de basis vindt dat vrouwen zich op een bepaalde manier moeten gedragen. Het kwaad zit er al in dat wij twee euro minder zakgeld krijgen, want daarmee zeg je dat wij minder waard zijn. Het zijn graduele stappen.'

'Een verlaten man die besluit dat hij zijn vrouw gaat stalken en om het leven gaat brengen: dat begint erbij dat hij vindt dat zij zijn eigendom is. Waarom werden vrouwen door een hele natie kaalgeschoren en moffenhoeren genoemd? Omdat een hele natie vindt dat die vrouwen hun eigendom zijn.'

'Exact. Daarom is Sigrid Kaag afbeelden als een heks op een bezemsteel echt niet grappig. Europa heeft een geschiedenis van vrouwen vervolgen en om het leven brengen. De heksenvervolging is geen grapje.'

365 Receptie, Amsterdam

Collega Alexander:
'Begrijp me niet verkeerd, hè. Ik ben helemaal voor de vrouwenzaak, maar de vraag is wel, wanneer is het genoeg?'

Collega Stan:
'Wanneer is die gelijkheid waar jullie voor strijden bereikt? Dat je eindelijk kan zeggen: we zijn klaar.'

Alexander:
'Het lijkt mij dat in ons land dat moment nu toch wel bereikt is.'

'Ja', zegt ze lachend. 'Een deel van de witte vrouwen van mijn generatie is ook in die val getrapt. Maar ik zie nu een jonge generatie twintigers die enorm wakker zijn, die zeggen: dit gedrag kan echt niet. Als het werk niet af is, dan voelt de generatie daarna dat. Waar onze grootmoeders niet mochten werken als ze gingen trouwen, mogen wij dat wel. Dus natuurlijk is er veel gewonnen, maar we zijn er nog niet.'

'Het hele gesprek opengooien. En weg met de valse loyaliteit, waarbij je het meteen gelijktrekt. Dat je zegt dat niet alle mannen erg zijn. Dat weet ik, maar ik heb het over de mannen die het wel doen. De ander die iets seksistisch zegt, denkt en voelt, staat dichtbij ons. Je vader is een man, je broer is een man, je zoon is een man: dus iedereen die je dierbaar is, is een man. In principe stopt racisme bij mijn voordeur, maar seksisme stapt bij mij in bed.'

'Als je aan vrouwen vraagt: wie van jullie heeft een nare seksuele ervaring gehad? Dan gaan bijna alle vingers omhoog. Als je aan mannen vraagt: wie van jullie heeft dat weleens gedaan of kent iemand die dat gedaan heeft? Dan gaat er geen één vinger omhoog. Waar zijn de daders?'

'Mannen die mijn boek lezen, zeggen: 'Nu valt het kwartje. Ik weet niet of ik het uit mijn systeem kan krijgen, want het zit diep, maar ik ga het wel proberen. En wij vrouwen mogen wel wat meer vuur spuwen. Ik zag op Twitter voorbijkomen: 'Naeeda, mannenhater.' Vijf jaar geleden had me dat geraakt. Nu denk ik: ga je mond spoelen.'