Psychiater Damiaan Denys: het zou óók moeten gaan over gezondheid op lange termijn

'Ik vond het indrukwekkend om te zien hoe het leven in één klap zo kan veranderen. Ik beschouw mezelf als een redelijk stabiel persoon, maar je merkt nu hoeveel van je bestaan bepaald wordt door de context waarin je leeft, door de samenleving. Hoe je meegenomen wordt in een nieuwe dimensie. Je moet jezelf opnieuw gaan verhouden tot de wereld. Er treedt wat rust op, omdat heel veel afspraken werden geschrapt, maar je ziet ook de paniek en de angst. Bij ons in het ziekenhuis werden we verplicht om onze telefoonnummers af te geven, zodat we opgeroepen konden worden om op de covid-afdeling te komen werken. De zorg voor mijn patiënten verloopt nu via videobellen. Voor sommigen werkt dat goed, is het in elk geval beter dan geen zorg. Anderen moet je echt zien. Deze tijd zorgt ervoor dat heel veel zaken bevraagd worden, waar je anders nauwelijks over na hoeft te denken.'

'Er is plotseling en onverwacht een virus in ons leven gekomen. Dat, en met name de maatregelen die daartegen werden genomen, hebben de samenleving veranderd. Die hebben heel concreet tot een andere levenswijze geleid: van de ene op de andere dag kunnen we niet meer werken, niet meer naar school gaan, niet meer sporten, niet meer samenzijn. De impact van die maatregelen is immens, op het individuele leven, op de samenleving, op ons bestaan. Het is frappant dat daar nauwelijks gesprek over mogelijk was, de afgelopen weken. De domeinen waarbinnen dat leven zich afspeelt en waarbinnen wij ons bevinden, zijn maar mondjesmaat aan bod gekomen. En het lijkt heel lastig om de discussie wél te voeren, omdat je dan heel snel verwijten krijgt, dat het wel om de gezondheid van anderen gaat. Het gesprek is er niet, omdat alle aandacht moet gaan naar het overleven van de slachtoffers van het virus.'

'Ik zeg het maar heel hard: mijn idee is dat onze huidige omgang met het virus onredelijk is. Dat de aanpak gestoeld is op de angst om controle te verliezen, nu we geconfronteerd worden met een werkelijkheid die we niet kunnen controleren. Het virus is een onbekend ding, en er zijn niet meer zoveel onbekende dingen. Bijna alles in onze wereld is geëxploreerd, verklaard en begrepen. De confrontatie met het onbekende maakt ons bang en het is die angst die ons nu aanzet om te handelen, op macro- en op microniveau. Je ziet dat mensen rare dingen gaan doen. Ze gaan hamsteren en toiletpapier kopen. Dat is volstrekt onredelijk, maar mensen doen het om in elk geval weer het gevoel van controle over de werkelijkheid terug te krijgen.'

'De vraag is of je dat niet ook op een macroniveau ziet. Kijk naar de discussie over scholen, of die open moesten blijven of dicht moesten gaan, aan het begin van de crisis. Je kunt je afvragen of de afweging die gemaakt is het gevolg is van wetenschappelijke feiten en adequate voorspellingen, of van tegemoet te willen komen aan een bange samenleving. Oorspronkelijk leek het advies van deskundigen dat scholen open mochten blijven omdat jongeren niet echt vatbaar zijn voor het virus, maar onder druk van een bange samenleving is besloten de scholen toch te sluiten. Als je heel nuchter naar dat virus kijkt, dan blijkt dat het voor een groot deel van de bevolking een ernstige griep is. Tot veertig of vijftig jaar zijn er weinig slachtoffers. Er zijn slachtoffers, ook met langdurige schade, maar het blijft binnen de perken. Ik heb het idee dat we zo geobsedeerd zijn door het virus dat de maatregelen niet meer in proportie zijn met gevaar.'

'Het interessante is dat we op de millimeter nauwkeurig weten hoe het met de coronazorg gesteld is. Elke dag horen we hoeveel mensen er zijn opgenomen, hoeveel er op de intensive cares liggen, hoeveel mensen er gestorven zijn. Al wekenlang zien we dagelijks die cijfers. De andere kant van de balans, de maatschappelijke kosten, die wordt niet voor het voetlicht gebracht. Heldere cijfers daarover heb ik nog niet op het nieuws gezien. En je zou de balans moeten opmaken: links de coronadoden, rechts de impact van het stilzetten van de samenleving. Zoveel werklozen zijn er, zoveel faillissementen, zoveel mensen met kanker die niet behandeld kunnen worden, zoveel mensen die onderwijs volgen en achterblijven. Dat totaalplaatje ontbreekt.'

'Het is allebei. Ik vind het jammer dat men heel snel gezondheid afweegt tegen economie. Want economie is onderdeel van gezondheid. Als mensen werkloos raken en er zijn faillissementen, dan krijg je ook een toename in mensen die kampen met mentale en lichamelijke klachten. Mensen worden depressief, angstiger, sommige gaan meer drinken, gebruiken meer drugs, blijven meer thuis. De indirecte effecten van economisch verlies en armoede zijn heel groot. Het gaat niet om geld tegenover gezondheid, maar om gezondheid op korte termijn en gezondheid op lange termijn. En het ontbreekt aan een langetermijnvisie waarin dat afgewogen wordt.'

'Dat is moeilijk te overzien voor mij als individu, maar als je kijkt naar de voorspellingen, dan zijn die redelijk somber. De beurswaarde die met 30 procent afneemt, honderden miljoenen banen die wereldwijd zullen verdwijnen, hele productieketens die stil dreigen te vallen, de enorme impact die het heeft op de entertainmentindustrie, onderwijs dat schade zal ondervinden, wetenschappelijk onderzoek dat niet meer uitgevoerd kan worden.'

'Die komt sowieso bij toekomstige generaties te liggen. Het is natuurlijk lastig te voorspellen hoe lang de effecten zullen doorlopen. Maar als je ervan uitgaat dat het nog twee jaar zal duren voor er een vaccin is, en je blijft die tijd min of meer op dezelfde voet doorgaan, dan zullen de kosten nog tien, vijftien jaar blijven na-ijlen. Dat betekent dat een jongere generatie nu ervoor op zal moeten draaien. Die zal een lagere levensstandaard hebben, minder kwaliteit van leven.'

'Er zijn drie oproepen die ik wil doen. De eerste is een verbreding van het debat van alleen de virologie naar een maatschappelijk debat, waarin je verschillende domeinen belicht. En neem dat ook mee in de maatregelen. Het tweede is, en dat is een ethische oproep: durf op de lange termijn te denken, en durf ook je verlies te nemen. Die discussie is nu bijna onmogelijk, omdat we ervan uitgaan dat iedereen gered moet worden. Durf slachtoffers te maken. Dat klinkt keihard, maar dat komt in een ander daglicht te staan als je helder hebt wat de consequenties zijn als je dat niet doet. Een derde punt is dat als je die brede overweging maakt, dat je dan ook op een veel flexibelere manier een lockdown kunt ontwerpen, op zo'n manier dat de samenleving er ook mee kan omgaan. Want het lijkt erop dat we nu af en toe de rand van de menselijkheid raken. Dat het vanuit medisch oogpunt heel goed is om in lockdown te gaan, maar dat het voor mensen niet meer verdraagzaam is. Omdat het niet meer kan.'

'Ja, dat is een beetje wat ik zeg. Het klinkt heel hard, maar misschien moeten we een aantal mensen laten gaan, om op langere termijn een anderen te redden. Die nu onzichtbaar zijn omdat we alleen maar geconfronteerd worden met het aantal coronadoden en de bezettingsgraad van de intensive cares. En omdat het lastig is om een voorstelling te maken van het aantal mensen dat op lange termijn zal overlijden of tekort zal schieten aan de gevolgen van de maatregelen die we nu nemen.'