We volgen Amerika op de voet, maar hebben intussen nauwelijks door wat er in Polen gebeurt

'Hoe gaat het?' is een vraag die je stelt als je geen grote antwoorden verwacht, maar op dit moment kun je eigenlijk niemand opbellen en ervan uitgaan dat haar geliefden gezond zijn, dat hij nog een inkomen heeft, of mentaal nog een beetje gezond is. En zodra je de grens over gaat, wordt het nog ingewikkelder. Hier voelt de situatie misschien stabiel, maar hoe zit dat in Zuid-Afrika? Een pandemie is nou bij uitstek iets wat zich wereldwijd afspeelt, maar dat betekent niet dat 'ie er overal hetzelfde uitziet.

Ik neem deel aan een online conferentie van CELA, een Europees literair uitwisselingsprogramma. Als onderdeel zal ik, samen met een vertaler Nederlands-Pools, voorlezen uit eigen werk. Dus bel ik haar, een week van tevoren, om alles door te spreken. Het is 30 oktober. 'Hoe gaat het?' vraag ik als ze opneemt. Als een naïeve idioot.

Dit is wat ik al wist, toen de telefoon overging: dat Polen een uitgesproken anti-LHBTQI-beleid aan het voeren is, waar zij al maanden met regelmaat tegen demonstreert. Maar op het moment dat ik haar bel, weet ik nog niets van de nieuwe protesten tegen een inperking van de abortuswetgeving. Elke dag demonstreren duizenden mensen in Warschau, Krakau, Katowice en kleinere steden en dorpen. 'Ik ga om de dag,' vertelt ze. 'Anders wordt het echt te veel.'

De online conferentie gaat over Europese verbinding, Europese literatuur, Europese politiek, maar intussen hangen de Amerikaanse verkiezingen boven ons hoofd. Ik ken best wat mensen die zijn wakker gebleven in de nacht van dinsdag op woensdag, nachtbrakend voor een uitslag die niet zou komen. Pas toen door het hele land om half zeven wekkers afgingen, kwamen in de Verenigde Staten de eerste uitslagen binnen.

Als je ergens heel dicht bovenop gaat zitten, is er steeds meer nieuws, ook als het geen nieuws is. De verkiezingen van de Verenigde Staten stonden in Nederlandse liveblogs, waar ik ze de hele dag door in de gaten kon houden. En dat deed ik ook. Elke paar uur was er wel een update uit dat land aan de andere kant van de Atlantische Oceaan, zesduizend kilometer verderop. Dat er duizend kilometer naar het oosten 150.000 mensen de straat op waren gegaan om vreedzaam te demonstreren tegen hun eigen regering, was me intussen volledig ontgaan.

Omdat ik de taal spreek, kan ik Noord-Amerikaans nieuws volgen, hun tv-series kijken, hun muziek luisteren en hun boeken lezen – en wat ik kan volgen, dat moet ik ook volgen. Zo voelt het tenminste, op Twitter en Instagram; de sociale media geven me het gevoel dat ik een burgerlijke plicht heb om bovenop het nieuws te zitten, om het te delen zodra het breaking is, en mijn commentaar klaar te hebben. Alsof we allemaal correspondent zijn geworden, achter onze laptop, volleerd onze visie geven op de geopolitieke situatie.

'Weten we al meer?' vragen we.
'Weten we al meer?'

Inmiddels heb ik geleerd dat er in Polen al nauwelijks ruimte voor legale abortus bestond; het is alleen toegestaan in uitzonderlijke gevallen, als de zwangere vrouw in levensgevaar verkeert, verkracht is of er serieuze gezondheidsproblemen met de foetus zijn. Dat laatste geval wil de nationalistisch-conservatieve regeringspartij PiS nu ook verbieden. Dat terwijl de ruime meerderheid (97,5%) van de 1100 legale abortussen het gevolg zijn van een medisch probleem met de foetus. Geschat wordt dat jaarlijks 100.000 Poolse vrouwen naar het buitenland reizen, of online pillen bestellen, om een ongewenste zwangerschap af te breken.

[banner id="4"]

Maar daar ging het nauwelijks over in de (sociale) media. Die werd volledig in beslag genomen door Arizona, Georgia en Pennsylvania. Het was onduidelijk, lazen we, maar ze waren aan het tellen! Elk moment kon er iets gebeuren! Als ik even iets anders had gedaan, brandde er bovenaan het liveblog een felrode kop: 3 nieuwe berichten! Tegelijkertijd gebeurde er helemaal niks. Er kwam geen uitslag. Er was geen duidelijkheid. Donderdag niet. Vrijdag ook niet.

Die vrijdag begint de conferentie. We praten over de pandemie, over ons werk, over hoe het mogelijk kan zijn om in contact te blijven met andere Europese landen, nu reizen bijna onmogelijk is. En tussendoor dansen we achter onze laptop, op de songs that get europeans turnt Spotify-playlist. Op het scherm kijk ik naar keukens en woonkamers in Slovenië, Portugal en Slovenië. Als ik gallery view selecteer, bestaan ze allemaal even naast elkaar. Kleine vierkantjes met vrolijke hoofden die knikken op de beat, en een paar minuscule lichamen die door het beeld dansen.

Call On Me komt voorbij, het Zweedse dance-nummer uit 2004, met die videoclip waarin vrouwen in hoog opgesneden turnpakjes heel suggestieve fitnesspasjes uitvoeren. 'Dit is ons nummer!' roept een Poolse in de chat. Het jengelende refrein, dat ik hiervoor alleen had geassocieerd met Gay Prides en uitzinnige straatfeesten, is een politiek strijdlied geworden. Op de beat schreeuwen demonstranten in het Pools keihard 'Jebać PiS!', oftewel 'Fuck PiS', de Poolse regeringspartij.

'Call on meeeee', zing ik zachtjes mee, en in mijn hoofd hoor ik de menigte Jebać PiS scanderen, en dan houdt een van de mensen op mijn scherm een papier voor de camera. Ze grijnst breed en springt op en neer. Met dikke stift heeft ze op het witte A4 geschreven: BIDEN WON.

Het verhaal is nog niet voorbij, maar in die paar minuten dat we dansen, en iets met elkaar delen, gaat het, denk ik, toch echt even goed.

De Poolse regering heeft nog geen uitspraak gedaan over het verder inperken van de abortuswetgeving, en lijkt te wachten tot de protesten uitdoven.

Op woensdag 11 november, tijdens de Poolse onafhankelijkheidsdag, protesteerden duizenden extreem-rechtse activisten in Warschau. Een appartement vatte vlam nadat enkelen vuurwerk gooiden op een balkon met een regenboogvlag en Strajk Kobiet (Vrouwenstaking) spandoek.