Amerika struikelt in de coronacrisis pijnlijk over z'n eigen voeten

'Toen Trump in maart afkondigde dat de grenzen van de Verenigde Staten dichtgingen, was ik in Nederland vanwege correspondentendagen. 's Ochtends kreeg ik een telefoontje dat de grenzen vanaf middernacht zouden sluiten, dus ben ik halsoverkop teruggevlogen. De keuze was snel gemaakt, want mijn verslaggeving en werk is in Amerika. Sindsdien werk ik in Washington, net als velen, vanuit huis.'

'Het is een lastige afweging tussen gezondheid en het belang van verslaggeving. Je moet je afvragen of het noodzakelijk is om te gaan, niet alleen vanwege je eigen gezondheidsrisico maar ook voor anderen. Sommige gebeurtenissen moet je zelf bij zijn.

Bij de anti-lockdown protesten wilde ik van mensen weten wat ze bezielde om, ondanks de maatregelen, in een grote mensenmassa dicht opeengepakt bij elkaar te gaan staan. Toen ben ik naar Harrisburg, Pennsylvania gegaan, en kwam ik erachter dat ze vinden dat de maatregelen te zwaar zijn, en te veel schade toebrengen aan de economie. Formeel was het een anti-lockdowndemonstratie, maar tegelijk was het een vergaarbak voor boos en verontwaardigd Amerika: er stonden demonstranten met borden tegen het homohuwelijk, voor wapenbezit, en teksten als Jezus Redt. En veel Trump-t-shirts en -vlaggen.

Dan doe je er goed aan om in de auto te stappen, omdat ik merkte dat mensen aanstoot namen aan de manier waarop de maatregelen werden verkocht. Alleen essentiële bedrijven mochten openblijven en mensen wilden weten waarom zij niet essentieel zijn. 'Wat ik doe is toch ook belangrijk?', zeiden ze. Het is niet aan de overheid om winnaars en verliezers aan te wijzen, vinden zij.

Dit is het deel van het Amerika waar Trump in 2016 aan appelleerde, the forgotten Americans, de mensen die niet gehoord werden of zelfs een beetje belachelijk werden gemaakt. Dat gevoel zit nog steeds diep, en het is diezelfde pijn die hier weer speelt.'

'De crisis heeft op dit moment al ruim 75.000 Amerikanen het leven gekost en deze aantallen lopen steeds sneller op. Corona zet de samenleving volledig op losse schroeven. De economie is gierend tot stilstand gekomen. De werkloosheidscijfers zijn in de geschiedenis van Amerika nog nooit zo hard omhooggegaan. Inmiddels is het niveau van de Grote Depressie in de jaren 30 bereikt, met meer dan 30 miljoen mensen die hun baan hebben verloren. Dat is economisch desastreus. Mensen gaan failliet, kunnen de huur niet meer betalen. Het zal tot talloze economische naschokken leiden.'

'De coronacrisis laat zien hoe afhankelijk Amerika is geworden van mensen die geld uitgeven aan consumptie. Restaurants, café's en fastfood vormen een enorm aandeel van de economie. Het zijn grote werkgelegenheidverschaffers, en belangrijke motoren van de economie. Dus als Amerika niet meer massaal consumeert omdat mensen de deur niet meer uit kunnen, gaat de volledige economie onderuit.'

'Je zou het haast vergeten, maar er zijn nog steeds presidentsverkiezingen in november. Het vlaggenschip waarmee Trump de strijd in wilde, was de lage werkloosheid en een goed draaiende economie. Dat verklaart waarom Trump er zo op hamert dat de economie zo snel mogelijk weer open moet, anders moet hij straks de verkiezingen in als de president die de grootste werkloosheidscrisis van de Verenigde Staten in een eeuw tijd overziet. En als machthebber is hij de facto verantwoordelijk.

De afweging die in alle landen wordt gemaakt tussen economie en gezondheid krijgt hier op deze manier nog een derde factor in de schaal, namelijk de electorale calculus. Dat is riskant, want mensen aan het werk is misschien goed voor je herverkiezing, maar mensen in het ziekenhuis niet.'

'Aangezien Biden's tegenstander in het nauw gedreven is, is dit het moment waarop hij als uitdager moet oprukken. Biden moet nu laten zien waarom hij een beter alternatief is, maar die gelegenheid is er niet. Dit zijn de vreemdste verkiezingen sinds tijden, waarin de campagne praktisch stilligt. Het is maar de vraag of het in de zomer verstandig is om duizenden mensen bij elkaar te brengen voor de Democratische of Republikeinse conventie. Dit soort bijeenkomsten zijn het hart van het Amerikaanse campagne-circus, maar dat is volledig verstoord. Het moet nog blijken of dat gunstig uitpakt voor Trump of Biden.

Momenteel is Biden thuis in Delaware en vrijwel onzichtbaar. Nu hij geen rally's kan organiseren, maakt hij met horten en stoten gebruik van digitale middelen om campagne te voeren. Onlangs was Hillary Clinton te gast in zijn podcast, en viel Biden in slaap tijdens het gesprek. Hij zakte knikkebollend weg. En hoewel er vaak wordt gezegd dat leeftijd maar een getal is, toont de crisis de kwetsbaarheid van een oude presidentskandidaat: er wordt gevreesd dat Biden corona krijgt als hij buiten komt.'

'Allereerst maakt deze crisis dingen mogelijk die we onder Republikeinse vlag niet voor mogelijk hadden gehouden. Trump heeft gezegd dat hij behandelingen wil vergoeden voor mensen die hoge kosten maken voor een coronabehandeling, als een soort tijdelijk en zeer specifiek universal health care. Amerika heeft zich nog de afgelopen decennia nooit socialistischer getoond dan nu: het stimuluspakket is bijna 2,5 keer zo groot als bij de crisis van 10 jaar geleden.

Daarnaast is dankzij Bernie Sanders, maar ook dankzij Elizabeth Warren en natuurlijk de kiezers die achter hen staan, het 'normaal' bij de Democraten een stuk progressiever geworden. Toen Bernie Sanders zijn kandidatuur opgaf, zei hij: 'Wij hebben de inhoudelijke strijd gewonnen.' Biden heeft de meest linkse en vooruitstrevende agenda van Democratische presidentskandidaten die de partij ooit gekend heeft. Wat voor Obama nog een brug te ver was, is onderdeel van de plannen van Biden. Denk aan verlichting van studieschulden en uitbreidingen van de publieke gezondheidszorg, en groen en klimaatverandering.

Verder zal het enorm bepalend zijn wie Biden als vicepresident kiest. De coronacrisis vraagt om maatregelen op het gebied van gezondheidszorg en om de economie die vrijwel stilligt weer aan te doen trekken. Hij heeft zich al toegelegd op een vrouw, en de ogen zijn gericht op onder anderen Elizabeth Warren. Amerika heeft behoefte aan iemand die systematisch aan crisismanagement kan doen. Niet alleen op het gebied van gezondheid, maar ook voor de economie. Iemand die zorgt dat het bedrijfsleven niet langer vooruit wordt geholpen ten koste van gewone Amerikanen. Zij is de kandidaat die bij de vorige crisis streed voor consumer protection laws. In deze crisis zijn haar credentials ineens weer relevant.'

'In de Amerikaanse geschiedenis zie je dat er in tijden van crisis een 'rally 'round the flag' ontstaat: de leider die de crisis probeert te bezweren, ziet zijn populariteit automatisch stijgen. Dat heeft ermee te maken dat de leider zichtbaarder is, en omdat mensen stabiliteit van leiderschap in crisistijd belangrijk vinden. De populariteitscijfers van Trump zijn ongeveer gelijk met waar hij begon: hij krijgt in feite weinig crisisdividend. Dat maakt hem anders dan voorgaande presidenten. Hij zou veel meer van de crisis geprofiteerd moeten hebben. Het feit dat dit niet gebeurd, is te wijten aan zijn stuntelige optreden.'

'Sinds Trump is Amerika een land dat in termen van bestuurlijke vorm extreem gecentreerd is op de leider, en wat de leider doet, in plaats van te doen wat noodzakelijk is voor een gezonde democratie: macht organiseren met hoor en wederhoor en macht verspreiden over verschillende instanties. Daar is Amerika van weggedreven. En nu het land de grootste crisis in lange tijd moet aanpakken, gaat het volledig onderuit. Het optreden van Amerika laat zien dat autocratische politiek niet geschikt is om deze crisis aan te pakken. De leider is voortdurend bezig met zichzelf, met zijn eigen macht en positie, en de politisering van de crisis. Hij duldt geen tegenspraak. Dat heeft de crisis vele malen erger gemaakt.'

'Trump zegt: 'Ik heb een gebroken systeem geërfd.' Dat klopt, maar vervolgens heeft hij geen energie besteedt aan reparatie.

Een wrang voorbeeld is de strijd die binnen eigen land is ontstaan over medische materialen. De toeleveringsketens daarvan zijn in de VS volledig aan de markt overgelaten. Als er mondkapjes nodig zijn, waarvan in de hele wereld een tekort bestaat, en je geen productie in eigen land hebt, dan krijg je derdewereldtaferelen met grote schaarste. De overheid probeerde het centraal te organiseren, maar dat is mislukt. Daarna werden staten opgedragen het zelf op de markt regelen, en dan krijg je bizarre taferelen. The Washington Post reconstrueerde hoe de Republikeinse gouverneur van Maryland – slechts dankzij de hulp van zijn Koreaans-Amerikaanse vrouw – in Zuid-Korea een vracht aan medische benodigdheden wist te bestellen. Vervolgens heeft hij de National Guard ingezet om de levering te beschermen, omdat hij bang was dat de centrale overheid het zou confisqueren. In feite is Amerika ook in oorlog met zichzelf. Het land struikelt pijnlijk over z'n eigen voeten.'