Niet winst, maar welzijn staat centraal bij deze fabriek

Another world is possible. Van een gebrek aan ambitie heeft het World Social Forum geen last, als je de slogan zo leest. Maar klopt het ook? Is een andere wereld mogelijk? Het lijkt er niet echt op, vind ik. Bijna iedereen die ik ken hunkert naar minder drukte in zijn werkend bestaan, maar niemand weet hoe daar te komen.

Het toeval wilde dat ik op 1 mei – de dag van de arbeid – over het bestaan van Jean-Baptiste Godin leerde, utopisch socialist, leeftijdsgenoot van Karl Marx. Tussen Koningsdag (feest in ons dorp) en 4 mei (nog belangrijker) waren we even in Noord-Frankrijk. Op die bewuste dinsdag waren alle winkels dicht. Alleen in Guise, een plaats met nog geen 10.000 inwoners, was het feest.

Wat waren wij verrast toen we daar uit de auto stapten. Het hart van Guise is een fabriek van gietijzeren producten, met name loodzware pannen – zoals Le Creuset, maar dan in leukere kleuren - en nog veel zwaardere houtkachels. Het bijzondere: de oprichter van de fabriek, die Godin, was een zakelijke doener én socialistische dromer tegelijkertijd. Hij heeft geen tijd verspild met politieke praatjes of lijvige boeken, maar in Guise zijn miniatuurversie van het arbeidersparadijs geschapen. Hij geloofde niet alleen dat een andere wereld mogelijk was; hij heeft hem laten bouwen.

Le Palais Social, verrezen in de tweede helft van de 19e eeuw, staat er nog steeds. Lichte en grote flats in mooie rode panden. Voor de arbeiders en hun families een zwembad, een heerlijk park met muziekpaviljoen, zelfs een theater, en scholen voor de kinderen (hier en hier vind je foto's). De werknemers van Godin werden aandeelhouders van hun eigen bedrijf - klassenverschillen overkomen door de versmelting van arbeid en kapitaal. In de werkhallen van Guise smeedden de arbeiders voor hun eigen winst, niet voor het portemonnee van de almachtige eigenaar.

Tekst loopt door onder de afbeelding.

Het centrale plein in Guise (foto: Wikipedia).

Toen ik door het volksfeest over het centrale fabrieksplein dwaalde, bekropen mij gemengde gevoelens. De oude baksteengebouwen zijn prachtig, maar hebben ook iets weg van gevangenissen. Het geplande geluk van de arbeiders rijmt slecht met ons idee van individuele vrijheid.

Toch heb ik niet alleen een ijzeren pan gekocht daar waar wel twee Coq au vins in passen, maar ook een T-shirt als souvenir - iets wat ik eigenlijk nooit meer doe. Daarop staat een citaat van Godin:

Créez toujours au profit du peuple, les instruments de son bien-être, et vous aurez créé les instruments de sa puissance et de son émancipation.

In een notendop: als je omwille van de mensen zelf zorgt voor hun welzijn, zal je hen ook hun kracht geven en hun zelfbeschikking mogelijk maken. Oubollig, maar het deed me wat. Een fabrieksdirecteur die het welzijn van werknemers centraal stelt in zijn denken over een geslaagde maatschappij. Blijdschap van de gewone mens niet als truc om hem harder te laten werken, maar als doel op zichzelf, als maatschappelijke opgave.

Als ik om me heen kijk, is van die visie weinig over. Ons werkende leven is een race van individualisten, en de druk en stress die de coureurs daaraan overhouden, liegen er niet om. Ook anderhalve eeuw na Godin's tijd valt er nog veel te winnen op het gebied van arbeid en welzijn.

Het collectivisme van die tijd zijn we gelukkig voorbij. Ironisch genoeg was het precies vijftig jaar geleden, in de linkse lente van 1968, dat interne strijd en economische tegenspoed het Godin-collectief de das omdeed en er gewoon een NV van werd gemaakt. Ook utopieën blijken beperkt houdbaar.

Toch heeft Guise een les voor ons. Een echt verschil in het leven van zijn arbeiders kon Godin alleen maken door het hele traditionele stelsel om te gooien, ten minste op de vierkante kilometer rond de werkhallen. Geen van de arbeiders had dat in zijn of haar eentje kunnen doen.

Hetzelfde geldt vandaag. Bijna al het advies om bij alle drukte het hoofd boven water te houden focust zich op individuele strategieën – slimmer e-mailen, beter eten, harder sporten, etc. Het Godin-model past misschien niet bij 2018. Maar de vraag hoe een systeem eruit ziet dat op het welzijn van mensen gericht is, en niet op het succes van ondernemingen, blijft razend actueel.