Waarom de formatie niet op migratie, maar op klimaat stukloopt

De formatie is voor de tweede keer mislukt. De oorzaak, zo zegt men, is de principiële houding van GroenLinks ten aanzien van migratie. De reacties op dat nieuws zijn reden om eens flink te fronsen. Ten eerste suggereert de toonzetting in (zowel naar rechts als naar links neigende) media dat politiek journalisten dit unaniem een soort tactische blunder vinden. GroenLinks had eindelijk eens mee kunnen regeren en laat dit nu uit handen schieten. Ten tweede lijkt de gemiddelde GroenLinks stemmer het daar mee eens te zijn! Tenminste, als we bijvoorbeeld dit bericht van de Volkskrant moeten geloven.

Met name dat tweede fenomeen is fascinerend. De gemiddelde Nederlander klaagt graag steen en been over het gebrek aan principes bij onze politici. We vinden het een stel slampampers dat elkaar de hand boven het hoofd houdt en vooral bezig is om elkaar lucratieve nevenfuncties toe te spelen. 'Waarom bedrijft er niemand meer politiek op basis van heldere idealen, rotsvaste principes en een welomlijnde ideologie?,' zo emmeren we graag. Mijn vrienden die links of in het midden van het politieke spectrum stemmen hebben dan ook zonder uitzondering een chagrijnig soort respect voor politici als Geert Wilders, 'omdat ze bij hem tenminste weten waar ze aan toe zijn.' Dit in tegenstelling tot bepaalde partijen die ieder principe blijmoedig overboord gooien als het de kans op meeregeren vergroot. Nu is er eindelijk iemand op links die de poot stijf houdt en dan is het nog niet goed! We zijn kennelijk grotere fans van meeregeren dan onze verhitte kroeggesprekken suggereren.

Het werkelijke venijn zit echter dieper dan dat. Hoe kan het namelijk dat GroenLinks tijdens de verkiezingscampagne overduidelijk vóór immigratie was, maar nu toch onder druk staat om juist dat punt te laten vallen? Ik denk dat het als volgt zit. Het echte probleem waar de haperende kabinetsformatie op wijst is, dat 'groen' en 'links' niet per definitie bij elkaar horen, terwijl we wel doen alsof dat zo is. Dat levert de volgende spanning op: er zijn flink wat stemmers die klimaatverandering en de overgang naar groene energie een belangrijk politiek thema vinden, terwijl ze op andere thema's vrij rechts in het spectrum zitten. Ze stemmen slechts GroenLinks wegens het gebrek aan 'groenheid' bij andere partijen. 'Groen' betekent voor deze stemmers echter slechts hogere dijken en betere zonnepanelen om de eigen welvaart te waarborgen, niets meer en niets minder. Ze zouden feitelijk liever op bijvoorbeeld VVD stemmen, ware het niet dat de VVD ecologisch beleid definieert als 'Shell z'n gang laten gaan en dan komt het vanzelf goed.'

Waarom stemmen deze kiezers dus GroenLinks? Omdat wij in Nederland collectief zo achterlijk zijn om te denken dat ecologische problematiek een politieke keuze is, iets ten aanzien waarvan jij hoogstpersoonlijk mag kiezen of het überhaupt bestaat. Maar het is niet vol te houden dat menselijke activiteit geen monsterlijk gevaarlijke effecten teweegbrengt in de wereld. Ten eerste wordt dit bevestigd door praktisch alle wetenschap die over dat onderwerp gaat. Ten tweede gaat het niet alleen om de vraag of de mens al dan niet bijdraagt aan het smelten van poolkappen, het stijgen van zeespiegels en het toenemen van de gemiddelde temperatuur. Zelfs als je dat ontkent, dan zijn er nog legio meer onmiddellijke effecten, zoals het feit dat het permanente geopolitieke pandemonium rondom het Midden-Oosten voor een flink deel in stand wordt gehouden door belangen rondom fossiele brandstoffen.

Of het feit dat luchtvervuiling alleen al tussen de zeven en de twaalf miljoen slachtoffers per jaar eist. Arnold Schwarzenegger legt het even uit:

Tekst loopt door onder de video.

Arnold Schwarzenegger over het belang van het terugdringen van vervuiling.

De noodzaak en urgentie van ecologische politiek staat dus buiten kijf. De enige keuze voor de kiezer is hoe je die groene politiek vorm wil geven. Daar zit hem de crux: hoezo zou de blokkade van de formatie dan nog exclusief de schuld zijn van GroenLinks? Waarom is het niet net zozeer de schuld van andere partijen die er spectaculair in gefaald zijn om (hun variant van) groene politiek prioriteit te geven? Is dat niet überhaupt de reden dat GroenLinks opeens zoveel stemmen heeft?

Mark Rutte heeft geen beter verhaal dan wat gepruttel over de innovatieve kracht van het bedrijfsleven. Dat bedrijfsleven investeert echter meer dan ooit in fossiele brandstoffen die met de technologie van vroeger nog niet bereikbaar waren. Zie bijvoorbeeld dit artikel uit de Rolling Stone van 2013. (Ik kies die specifieke referentie om even te benadrukken dat zelfs een muziektijdschrift vier jaar geleden al beter op de hoogte was dan onze minister-president nu is). Emile Roemer en de SP willen slechts werken aan het klimaat mits het leidt tot meer werkgelegenheid en lagere lasten. Ik laat je zelf even bedenken hoe achterlijk het is om 'levert het banen op?' het criterium te maken van het al dan niet leefbaar houden van de planeet. De meest spectaculaire zet van Sybrand Buma was het in ontvangst nemen van het manifest 'Grootouders voor klimaat.' Dat lees je goed: het CDA loopt zó erg achter de feiten aan dat bejaarden zich geroepen voelen om de partij wakker te schudden.

We weten dat GroenLinks iets meer dan zes zetels te danken heeft aan teleurgestelde PvdA-stemmers. Toch moeten we niet vergeten dat de verkiezingen niet slechts een kwestie waren van machtsverhoudingen wijzigen binnen een onveranderlijk politiek spel. Dat politieke spel is namelijk wel degelijk aan het veranderen. Net zoals terrorisme, de islam en de Europese Unie in de recente geschiedenis belangrijke nieuwe politieke thema's werden, zo is ecologische problematiek nu ook door aan het dringen tot de politieke realiteit van de Nederlandse kiezer. Vooralsnog is het verre van het meest belangrijkste thema, maar genoeg kiezers hebben op GroenLinks gestemd om het desalniettemin flink wat gewicht te geven.

Het gebrek aan een groen verhaal bij de andere grotere partijen lijkt me dus één van de voornaamste redenen dat GroenLinks zich in haar huidige situatie bevindt. Het lijkt me zeer waarschijnlijk dat ze met deze verkiezingen een achterban hebben verworven die nooit op ze zou stemmen als de partijen die zich links en rechts van GroenLinks bevinden een fatsoenlijk verhaal over de Nederlandse ecologische politiek hadden. (Of als de Partij voor de Dieren een betere naam had, maar dat is een andere discussie). 'Klimaat en milieu' is immers de voornaamste reden voor kiezers om op GroenLinks te stemmen, terwijl 'immigratie en asiel' niet eens in de top drie van redenen staat.

De tekst gaat verder onder de foto.

Pechtold, Rutte, Klaver en Buma tijdens een onderonsje in de tuin van het Catshuis. (Foto: ANP, Jerry Lampen)

Het advies aan de overige politieke partijen mag dus helder zijn: ontwikkel als de wiedeweerga een ecologische visie en het bijbehorende beleid. Zelfs al deed je het maar uit zuiver tactische overwegingen: hoe meer partijen ecologie tot speerpunt maken, hoe minder ze van GroenLinks te vrezen hebben. Jesse Klaver en zijn partij worden nu nog weggezet als een soort nukkige pubers die niet netjes met de volwassenen mee willen doen, maar we mogen niet vergeten dat dit slechts mogelijk is doordat diezelfde volwassenen kinderachtig ontkennen dat ecologie de mogelijkheidsvoorwaarde is voor het überhaupt kunnen bestaan van alle andere politieke problemen, en niet andersom!