We leven in een tijd van grote connectiviteit, afstand is in een klik overbrugbaar. Mensen uit alle windstreken komen online massaal samen, vrienden en familie zijn 24/7 bereikbaar. Toch lijkt deze connectiviteit niet te hebben geleid tot het door Marshall McLuhan voorspelde 'mondiale dorp'.
Toen Trump de verkiezingen won, spraken Amerikaanse vrienden hun verbazing uit. Onvoorstelbaar vonden ze het. Ze hadden het niet zien aankomen. Waar bevonden die Trump-stemmers zich dan toch? In Nederland had ik soortgelijke gesprekken. Met Wilders zou het toch wel loslopen? Niemand die in directe kring ook maar enig pro-Wilders geluid registreerde.
De begindagen van het internet werden gekenmerkt door idealisme. Informatie zou overal vrij beschikbaar zijn, de hele wereld zou hierdoor democratisch worden. Deze grote beloftes zijn niet vervuld. Hoewel het merendeel van de mensheid toegang heeft tot het internet, is de huidige situatie verre van 'democratisch'.
Internetactivist Eli Pariser stelt dat de mogelijkheid om dingen van verschillende kanten te kunnen bezien cruciaal is voor democratie. In plaats daarvan krijgen we dagelijks een flinke portie van hetzelfde voorgeschoteld. We leven allemaal in digitale 'filterbubbels', parallel maar afgezonderd. Informatie is niet 'vrij', maar een betaalmiddel waarop grote spelers als Google en Facebook een monopolie hebben.
Het internet of me past zich aan naar individuele behoeftes. De onderliggende algoritmes zijn voorspellingsmachines, die ons voortdurend profileren. Ze creëren een informatie-universum voor ieder van ons. Inmiddels kan ook het nieuws worden toegevoegd aan het gepersonaliseerde internet; we krijgen gepast nieuws voorgeschoteld. Ben jij anti-Trump? Grote kans dat jouw Facebooktijdlijn zich veelal vult met schandelijke berichten over hem. Ook berichten van vrienden worden gefilterd. Platforms zoals Facebook werken hierdoor niet als een 'mondiaal dorp', maar eerder als afgeschermde ruimtes waarin je enkel gelijkgestemde 'tijdlijngenoten' ontmoet.
Filterbubbels zijn een welkome service in de data-zee van het internet, maar ze hebben ook schaduwzijden. Een gepersonaliseerde filterbubbel voorziet van informatie die voor jou relevant lijkt, en dit wordt weer bepaald door de informatie die je 'nuttigt'. Je komt vast te zitten in wat Pariser een you-loop noemt, een statische en steeds smallere versie van jezelf. Bovendien wordt je loop grotendeels bepaald door Google en Facebook. Deze bedrijven hanteren een sycofantische personalisatie (ik zeg je wat je wilt horen) in plaats van een belerende (ik zeg je wat je moet weten).
Het grootste gevaar van de filterbubbel is dat hij onzichtbaar is. Veel mensen weten niet dat de informatie die zij te zien krijgen gefilterd is. We zijn hierdoor minder geneigd te leren wat we nog niet weten. We wéten vaak niet eens dat we dingen nog niet weten.
Zo bezien bestaat Trumps wall al lang. Online en in grote getale.
De Canadese filosoof Marshall Mcluhan (1911-1980) schreef over de toename van technologie en media die de maatschappij op diepgaande wijze veranderde. Zijn bekende concept the global village beschrijft een wereld waarin mensen op mondiaal niveau met elkaar kunnen communiceren alsof ze bij elkaar in het dorp wonen, doordat massamedia barrières van tijd en plaats steeds meer wegnemen.
Eli Pariser (1980) is een internetactivist en schrijver van The Filter Bubble: What the Internet is Hiding from You. Hij waarschuwt voor een steeds verder gepersonaliseerde online omgeving waarin we door ontransparante algoritmes onze eigen opvattingen en voorkeuren vaker bevestigd zien. Daardoor worden we minder blootgesteld aan tegengestelde standpunten en raken we met vernauwde blik geïsoleerd in een informatiebubbel.