Is sekswerk 'gewoon' werk?

Yvette Luhrs begon zo'n tien jaar geleden met het maken van porno, zowel voor als achter de camera. 'Ik had de ambitie om een pornofilm te gaan regisseren, en ik dacht dat ik dat niet op een goede manier kon doen zonder ervaring vóór de camera. Toen besloot ik om het eerst als performer te proberen.' Onlangs maakte ze de overstap naar prostitutie, waarbij ze niet met collega's maar met klanten tussen de lakens ligt. 'Prostitutie stond altijd al op mijn verlanglijstje, omdat het me interessant leek en ik er goed mijn geld mee zou kunnen verdienen. Het zegt iets over het geïnternaliseerde stigma dat ik het lang heb afgehouden, omdat ik dacht dat je er mentaal niet helemaal lekker van zou worden.'

'Het leuk hebben met de mensen en goed kunnen verdienen', dat maakte dat de Molukse transvrouw Dinah Bons op haar zeventiende begon met sekswerk. Inmiddels doet ze het werk al bijna 35 jaar. 'Ik kwam uit een wit milieu, en ben geadopteerd. Ik was altijd op zoek naar personen die eruit zagen zoals ik en in het uitgaansleven waren dat jongens die in het sekswerk zaten, in de club en het bordeel.' Dat leven trok haar als jonge jongen aan, en zo deed ze ervaring op in de homoprostitutie. Na haar transitie werkte ze na haar dertigste ook als transvrouw in de branche. 'Dat is een ander type man, die dan als klant komt. Mannen en vrouwen gaan uit eten en naar de film. Homojongens zijn veel lichamelijker en het is normaler om alleen voor de seks te komen.'

Niet iedere klant die zich aandient wordt bediend. Luhrs maakt een selectie: 'Ik kies mijn eigen klanten uit. Dat is een luxepositie. Maar ik denk dat de meeste sekswerkers een keuze maken, als ze financieel de ruimte hebben om dat te doen. Ik zeg vaker nee dan ja. Dat heeft te maken met intuïtie: hoe spreekt iemand me aan, hoe uitgesproken is iemand over diens wensen en hoe ga je met elkaar om? Je voelt of je je veilig voelt bij iemand, daar gebruik je je onderbuikgevoel voor en zet je je voelsprieten voor uit.'

Dat betekent niet dat ze klanten afwijst omdat ze ze niet fysiek aantrekkelijk vindt. 'Mijn werk is niet om mensen aantrekkelijk te vinden. Ik bied een seksuele service, dus ik hoef niet opgewonden te worden van iemand, maar ik ben bezig met de intimiteitsbehoefte van de betalende klant. Mensen komen bij mij om zich aantrekkelijk te voelen. Dat is mijn werk.' Bons vult aan dat betalen voor seks een manier kan zijn om je seksuele verlangens te verkennen: 'Onze clientèle is op zoek naar iets wat ze normaal niet altijd voor de hand hebben. Dat kan vrijheid zijn, maar ook spanning, of experimenteren. Wij coachen mensen naar betere seks, of het beter begrijpen van fantasieën. Als je al lang bij één partner bent, weet je misschien niet wat er nog meer is. Soms wil je iets graag in het echt doen. En als sekswerker wil je iemand een toffe ervaring geven.'

Sinds 2000 is sekswerk legaal in Nederland, toen het bordeelverbod werd opgeheven. Toch is het nog steeds niet mogelijk om het werk als ieder ander 'gewoon' beroep uit te oefenen. 'Was het maar zo'n feest', zegt Luhrs. 'Het is schraal. Met de opheffing van het bordeelverbod hadden we ineens legaal vergunde werkplekken, maar sinds die tijd is ruim tweederde van die werkplekken verdwenen. Dat komt doordat overheden de mogelijkheid hebben om vergunningen niet meer uit te geven, waarmee veilige werkplekken schaars zijn geworden.'

In hun ervaring staat wetgeving het werk wel vaker in de weg. Als sekswerker kon Luhrs bijvoorbeeld geen zakelijke bankrekening openen. 'Omdat banken niet met ons in zee gaan. Dat heeft regelmatig te maken met de gedachte dat er een grote stroom contant geld is, maar daar ontkom je niet aan als sekswerker. De Nederlandse wetgeving maakt ons voor banken een risicogroep.' Bons beaamt dat: 'Voor ons als groep is de toegang tot diensten waar de normale burger gebruik van kan maken niet vanzelfsprekend.' Dat kan een hypotheek of bankrekening zijn, maar ook toegang tot zorg. 'Artsen kunnen hele impertinente vragen stellen, die allemaal naar het sekswerk leiden. Als je bijvoorbeeld keelpijn hebt, wordt er gedacht dat er eerst een soatest moet worden gedaan.'

Vaak wordt gedacht dat prostitutie hand in hand gaat met mensenhandel en criminaliteit, met name op de Wallen. Luhrs: 'De gedachte dat achter de ramen alles mis is, is ongeïnformeerd. Daarmee ga je voorbij aan wat er wel mis is. En er is veel mis. We hebben veel te weinig veilige werkplekken, waardoor het makkelijker is om mensen op een onvergunde werkplek uit te buiten of te chanteren. Uitbuiting blijven koppelen aan sekswerk maakt dat ons werk gevaarlijker wordt en het helpt mensen die uitgebuit worden niet.'

Door sekswerk steeds gelijk te trekken met mensenhandel, ga je voorbij aan de rechten die nodig zijn, vindt Luhrs. 'Ons werk moet gelijk worden getrokken met andere vormen van arbeid, zodat we arbeidsrechten krijgen. Dat we net als andere zzp'ers vanuit huis onze arbeid mogen organiseren, dat we zelf iemand mogen inhuren om onze belastingen te doen. Dat is nu allemaal moeilijk. We weten dat we veiliger zouden zijn als we met twee of drie andere sekswerkers samen zouden werken. Maar dat mag nu niet. Dan moet je naar een bordeel, en dan ben je afhankelijk van de vergunning van een bordeelhouder. We worden continu in een positie geplaatst waarin we onze veiligheid niet mogen garanderen.'

In België is er afgelopen maand een wet aangenomen waarmee sekswerk gedecriminaliseerd wordt. Bons is enthousiast. 'In bepaalde staten in Australië en Nieuw-Zeeland is er ook volledige decriminalisatie en daar heb ik met eigen ogen gezien hoe versterkend dat werkt voor de gemeenschap. Sekswerkers werken dan op een hele ander manier samen, want doordat iedereen mag werken waar 'ie wil, is er minder haat en nijd. Daarnaast is het nergens een criminogene factor, dus je hebt minder te maken met uitbuiting. Het is makkelijker om samen te werken met de politie en het aan te geven als er misstanden plaatsvinden.'

Ondertussen beweegt Nederland de andere kant op, richting strengere handhaving van sekswerk. Er ligt een wetsvoorstel klaar voor registratie van sekswerkers, dat komende zomer behandeld wordt. Luhrs en Bons vinden het geen goed idee. Luhrs: 'We weten al heel lang dat als je individuen uit een bepaalde groep die buiten de maatschappij wordt geplaatst opschrijft in een boek, dat boek geld waard wordt en levensgevaarlijk is wanneer men van die groep af wil. Dat is wat registratie voor sekswerkers zal betekenen.' Sekswerk moet volgens hen gewoon een vak zijn, net als de bakker of de nagelstylist. 'Het is geen probleem dat sekswerkers zich ook inschrijven in de Kamer van Koophandel. Maar registratie betekent dat je een duidelijk kruisje achter je naam krijgt. Daar moeten we vanaf.'

Sekswerkers zouden altijd bij de politie terecht moeten kunnen, maar de drempel is soms nog hoog, ziet Luhrs. 'Als je de vergunningsplicht verwijdert voor sekswerkers overtreden ze geen regels meer omdat ze niet stiekem hoeven te werken, en hoeven ze niet bang zijn om hun huis uitgezet te worden als ze aangifte willen doen van een foute klant, of iemand die hen lastig valt vanwege hun werk.

Daarin ligt ook een rol voor de maatschappij, die sekswerkers nog vaak met de nek aankijkt. 'De samenleving is veel conservatiever geworden', zegt Bons. 'In de jaren 80 en 90 gingen mensen anders met seksualiteit en lichamelijkheid om, zowel in het denken als het beleid. Er is sprake van verpreutsing van de samenleving.' Luhrs ziet dat ook: 'De afgelopen jaren is het stigma gegroeid.' Het maakt dat zij tot de weinige sekswerkers behoren die zich publiekelijk uitspreken over hun werk. 'Het is gevaarlijk om je uit te spreken, want het werk is gestigmatiseerd. Als je buren weten dat je sekswerker bent, is de kans aanzienlijk dat je weggepest wordt. Of dat je partner het weet die daar later misbruikt van maakt. Of dat je kinderen anders behandeld worden op het schoolplein.'

In de radio-uitzending van De Publieke Tribune van HUMAN spreekt presentator Coen Verbraak verder over sekswerk met Dinah Bons en Yvette Luhrs. Aan tafel ook sekswerker James. Beluister de hele uitzending hier.