Waarom mannen niet van Mars, en vrouwen niet van Venus komen

Het idee dat mannen en vrouwen twee verschillende soorten zijn is stevig verankerd in onze cultuur. Graag geef ik John Gray de schuld. Hij schreef het beroemde boek Men are from Mars, Women are from Venus, waarmee hij een pseudowetenschappelijk sausje gooide over de common sense-opvatting dat er een vrijwel onoverkomelijke kloof bestaat tussen de seksen.

In deze opvatting hebben vrouwen andere genen, andere hormonen en andere hersenen. Volgens John Gray houden vrouwen van kleine gebaren en mannen van rekenen. Daarom communiceren we anders en daarom hebben we hulp nodig bij het begrijpen van elkaar.

De tekst loopt door onder de video.

John Gray over de verschillen in communicatie tussen mannen en vrouwen.

We zien die verschillen als natuurlijk en a-historisch: het is altijd zo geweest en daarom is er niets aan te doen. Vrouwen zijn nu eenmaal zwak, mannen zijn nu eenmaal sterk. Mannen gebruiken hun hoofd, vrouwen hun intuïtie. Mannen jagen op seks, vrouwen zoeken naar vriendschap. Ik ben opgegroeid met deze ideeën: ik kreeg ze mee van mijn familie, ze werden bestendigd op school en ik zag ze terug in populaire cultuur. Pas op mijn 37ste kwam ik erachter dat zulk verschildenken pas heel jong is: nog geen drie eeuwen oud.

De Amerikaanse historicus en seksuoloog Thomas Laqueur vroeg zich af waarom de twee seksen als tegengesteld worden gezien. In Making Sex, Body and Gender from the Greeks to Freud (1991) traceert hij wanneer en vooral hoe het denken over geslachten is veranderd. Tot de verlichting dacht men dat vrouwen hetzelfde lichaam als mannen hadden, maar dat de penis binnenstebuiten zat. Letterlijk: de vagina was een naar binnen gezogen penis. De genitaliën waren dus hetzelfde. Dat was niet wat een paar dommeriken dachten, maar het was de consensus in anatomieboeken en -tekeningen uit de zestiende en zeventiende eeuw.

De tekst loopt door onder de afbeelding.

De vagina als naar binnen gezogen penis (Uit: Making Sex, Body and Gender from the Greeks to Freud)

Er was maar één sekse. Mannen en vrouwen waren gewoon variaties van dezelfde soort, waarbij vrouwen ondergeschikt waren. Pas toen de vagina en de penis als twee totaal verschillende organen werden gezien, gingen we naar wat Laqueur het twee-seksen-model noemt. Seksueel dimorfisme, twee aparte vormen. Ineens werd van vrouwen gedacht dat ze op vlakken anders waren. Ze hadden niet alleen fundamenteel andere geslachtsdelen, ze waren in alles anders.

Nu kun je denken dat er een wetenschappelijke doorbraak had plaatsgevonden, bijvoorbeeld in de gynaecologie. Dat was alleen niet zo. Deze verandering in het denken was het gevolg van bij de sociaal-culturele behoeften van die tijd. In de periode ervoor werkten zowel de man als vrouw thuis, op de boerderij of in de winkel. Dankzij industrialisatie en urbanisatie gingen mannen naar de fabrieken. Dit was ook de periode waarin de middenklasse ontstond. De huisvrouw – zwak, passief, deugdelijk – werd het nieuwe ideaal.

De tekst loopt door onder de afbeelding.

Laqueur noemt wetenschap 'het werktuig van de onderdrukker' omdat het gebruikt werd en wordt om sekseongelijkheid te legitimeren. De natuur werd erbij gesleept om discriminatie goed te praten, zoals dat ook met rassenongelijkheid werd gedaan. Van dat verschildenken hebben we nog steeds last. Niet alleen was het toen niet wetenschappelijk, het heeft ook wetenschappelijke vooruitgang in de weg gestaan. Pas in 1998 kwamen onderzoekers erachter dat de clitoris geen klein knopje is, maar een zwellichaam dat niet onderdoet voor de penis.

De oorsprong van het verschildenken ligt bij een filosofische vraag naar de aard van de vrouw. Het zijn de mensen die baat hebben bij de achterstelling van de vrouw, die het in stand houden. Zij zijn daarin zo effectief dat sommige vrouwen zelf erin geloven. Het twee-seksenmodel is een manier om vrouwen eronder te houden: niet alleen anders, maar ook zwakker. Niets aan te doen.