In spelletjesprogramma's op televisie zien we de problemen van onze tijd terug: de kloof tussen rijk en arm en de reflex van the winner takes all. De vraag rijst waarom we met zoveel plezier naar dit alles kijken.


De Dansmarathon heb ik gemist, de spelshow van John de Mols bedrijf Talpa die de afgelopen dagen de gemoederen zo bezig heeft gehouden. Als noodgreep bekeek ik de clips terug, las de nieuwsverhalen en nam de doorgaans woedende commentaren van de columnisten door. Al gauw werd het mij duidelijk: ik had helemaal niet hoeven kijken, want ik heb dit spektakel al gezien — in het dagelijks leven om mij heen.

Zowel Squid Game als de Dansmarathon laten zien dat het leven anno nu een dodelijke race naar de top is geworden.

Om de zoveel tijd keert hetzelfde nieuwsverhaal terug: steeds meer Nederlanders maken gebruik van voedselbanken. Hierbij horen ook items zoals 'steeds meer Nederlanders komen niet meer rond', en, actueel, 'door de stijgende gasprijzen dreigen de energiekosten de pan uit te rijzen'. Ook vaste prik: de jaarlijkse verhoging van de ziektekostenpremie. Dan nemen alle media het verhaal over, maar na een dag of twee verdwijnt het nieuwsfeit.

Dezelfde mensen die hier in de krant over lezen, zitten 's avonds massaal voor de televisie om te genieten van spelletjesprogramma's waarin precies dezelfde issues voorbijkomen én waarin er in een klap een oplossing voor wordt gevonden. Het is een soort magie. De boodschap van de shows luidt steevast: doe je je best, kún je uit de problemen komen.

Het idee van the winner takes all bepaalt hoe onze maatschappij in elkaar zit; dat 'overleven van de sterkste' heeft zich héél diep in ons genesteld. Dat is de reden waarom we ons verkneukelen om de spelshow waarin mensen in een klap honderdduizenden euro's winnen. Vaak moeten de deelnemers zich behoorlijk inspannen door moeilijke vragen te beantwoorden, puzzels op te lossen of door fysieke handelingen obstakels te overwinnen. Dit is heel herkenbaar, want zo werkt het echte leven ook.

Dat fysieke leidde in het geval van Dansmarathon tot de meeste ophef. 'Vermoeidheidsporno', luidde het oordeel van NRC Handelsblad. Uit de clips blijkt dat ook wel. Niet het plezier van muziek en dans overheerste, maar de shock van het zien van medici die deelnemers op brancards van de dansvloer helpen.

Dezelfde kop als in NRC had ook boven een artikel over weer een andere 'spelshow' kunnen staan waar iedereen in de ban van is: de Koreaanse serie Squid Game. Hierin nemen mensen die kopje onder dreigen te gaan aan torenhoge schulden deel aan een 'show' waarin ze veel geld kunnen winnen. Het enige probleem is dat de afvallers een kogel door het hoofd krijgen.

Over dit alles kún je niet verontwaardigd zijn. Want zowel Squid Game als Dansmarathon raken een zenuw. Ze laten zien dat het leven anno nu een dodelijke race naar de top is geworden. Ben je niet slim of fit genoeg, ga je eraan.

Maar ze laten iets nog belangrijkers zien: vermoeidheid, inderdaad. Ook dit raakt voor mijn gevoel aan hoe we anno nu leven. Het is net of we met z'n allen doodop zijn, lichamelijk en geestelijk. In de eerste plaats draagt de coronacrisis bij tot een collectief gevoel van constante chaos in de samenleving, waar voor onze ogen ook de kloof tussen rijk en arm alsmaar groter wordt. De gebruikelijke oplossingen voor maatschappelijke problemen blijken niet meer toereikend, zie de voortslepende kabinetsformatie en de vergeefse roep om acute bestuurlijke vernieuwing.

Voeg hier ook nog bij de groeiende angst over de klimaatscrisis, waar eveneens een show over wordt gemaakt, nota bene door omroep HUMAN. In de trailer van De Grote Klimaatkwis is het al mis: een presentator staat onder een paraplu in ogenschijnlijk de stromende regen en zegt: 'Ja, het klimaat verandert en wat kunnen jij en ik eraan doen?'

Ik moet zeggen, ik haak af. Want moeten 'jij en ik' dit nu ook al gaan oplossen? Is het niet genoeg dat arme sloebers halfdood van dansvloeren worden getrokken terwijl anderen — oké in de verbeelding, maar toch — standrechtelijk worden geëxecuteerd als ze niet goed genoeg spelen?

Dat we hier voor ons plezier naar kijken, heeft ermee te maken dat de spelshow zowel een spiegelbeeld van de werkelijkheid als een blik op een gedroomde oplossing biedt. Je hebt te weinig geld om voedsel te kopen of je huis te verwarmen? Eén tripje naar studio zoveel op het Mediapark kan al je problemen in een klap wegnemen. Even de klimaatscrisis oplossen? Een blik bekende Nederlandse opentrekken die wat vragen beantwoorden en klaar is kees. Dat is althans de belofte. En de leugen. Want natuurlijk biedt geen van deze shows structurele oplossing voor echte problemen.

Mijn voorstel is dat we stoppen met de shows. Met de kwissen. Met de bedrieglijke 'raderen van fortuin'. Gezien de staat van de wereld, waar het water gewone mensen aan de lippen staat, is het ethisch en moreel niet langer verantwoord om echte problemen te gieten in een verleidelijk format waarin alleen de winnaar wordt beloond. Dit systeem is onhoudbaar geworden. Te veel mensen vallen af, te veel mensen hebben hulp nodig, en allerminst van het soort dat de Hilversumse bordkartonnenwereld pretendeert te bieden.