In Nederland waart het angstbeeld van de eenzaamheid, vooral tijdens kerst. De vraag is of het land deze crisis het hoofd kan bieden met wapens uit het volksaard-arsenaal: compassie, gemeenschapszin en vooral: 'gezelligheid'.


'Nederlanders worstelen met coronamaatregelen; misschien maar de gordijnen dicht met kerst.' Zo kopt De Telegraaf. De gordijnen dicht? Dan is het pas crisis hier, gaat het door mijn hoofd, terwijl ik onwillekeurig terugdenk naar mijn allereerste dagen in Nederland, nu alweer zo'n kwarteeuw geleden. Tijdens de kerstdagen wandelde ik door Amsterdam. Met verbazing zag ik al die ramen met open gordijnen, daarachter al die gezellige mensen.

'Gezellig' is het allereerste Nederlandse woord dat een nieuwkomer krijgt ingeprent. Maar afgezien van wat clichés — borrelen, spelletjes, samen zijn, kroeg — heb ik nog steeds niet goed door wat 'gezellig' betekent.

Iemand als columnist Marcel van Roosmalen kan ik het ook niet vragen. Die zegt op NPO Radio 1: 'Eerste en tweede kerstdag worden even uitzichtloos als alle andere uitzichtloze dagen. We zitten thuis, er staat een kerstboom; ze hebben de hel extra feestelijk aangekleed, maar het blijft de hel.'

Hoe je danst, als individu, als mens — dat is het echte wapen tegen eenzaamheid.

Zoals Van Roosmalen is het land frenetiek aan het nadenken over de gevolgen van een mogelijk eenzame kerst. Zie de laatste persconferentie van Mark Rutte en Hugo de Jonge. Vlak daarna filosofeert Gert-Jan Segers van de ChristenUnie op televisie hardop over 'de mentale staat van Nederland'. Hij wijst op het initiatief #eenkleingebaar dat de NOS een dag later als volgt samenvat: 'Een kopje koffie, chocola langsbrengen of een snorretje tekenen op een raam bij een verpleeghuis: het zijn kleine gebaren die grootse effecten kunnen hebben.'

Al weken lang hoor ik haast niets anders in de media; de angst voor de eenzaamheid is groot. Misschien tekent dit juist de wijze waarop dingen zoals compassie en gemeenschapszin belangrijk zijn in de Nederlandse volksaard. Zou dit 'gezellig' zijn, of moeten zijn? Hoe dan ook, gezellig is het tegenovergestelde van 'eenzaam', en als er een ding vaststaat, dan is het dat dit een eenzame tijd is.

In mijn wereld, die van de verbeelding, staat eenzaamheid in de top vijf van meest voorkomende thema's — aan verhalen te kust en te keur. Maar zelden, misschien wel nooit, heb ik eenzaamheid treffender uitgebeeld gezien dan in The Crown, de Netflix-serie over het Britse koningshuis.

Het eerste dat ik moet vermelden over deze derde aflevering, is dat de gordijnen van Buckingham Palace wagenwijd opstaan. Diana is alleen 'thuis'. Het is vlak na het begin van haar relatie met Charles, maar ze heeft net ontdekt dat de prins in het geniep een armband voor het andere liefje, Camilla, heeft laten maken.

Gekleed in haar balletpakje stapt ze een ruimte binnen waar ze haar dansoefeningen doet. Op dat moment klinken de zoete, melancholieke noten van Elton Johns klassieke jaren-zeventignummer Song for Guy.

Het gevaar is nu levensgroot dat alles verzandt in melodrama. Maar op miraculeuze wijze kristalliseert zich de essentie van 'eenzaamheid' uit. Misschien komt dat door de vertederende wijze waarop blijkt dat Diana eigenlijk niet kan dansen: die lange ledematen, de schokkerige bewegingen, de timing die nooit echt goed is. We hebben te doen met haar; we weten inmiddels hoe haar leven is verlopen. Uit het beroemde interview: 'We waren met z'n drieën in dat huwelijk. It was a bit crowded.'

In die scène vervormt de muziek. Het Elton John-nummer gaat over in de soundtrackcompositie die zwaar en duister klinkt terwijl Diana neervalt, lichamelijk en geestelijk doodop, haar ogen en wangen glimmend van de tranen.

Zo kun je eenzaam zijn — ook al zijn alle gordijnen open om de buitenwereld binnen te laten, ook al zijn je gezin en familie nog zo 'gezellig', ook al doe je nog zo je best om deel te nemen aan van alles en nog wat, ook al sloof je je uit om een goede moeder en echtgenoot te zijn.

Ik denk dat eenzaamheid maar voor een deel een zaak van de gemeenschap is, waarmee het initiatief #eenkleingebaar bewonderenswaardig, maar niet het echte antwoord is.

Terug naar The Crown. En de alleen dansende Diana. Hier zien we, helemaal aan het einde van de sequentie, in werkelijkheid hoe Diana in haar eentje de eenzaamheid overwint. Ze danst euforisch, alsof Song for Guy haar emancipeert: het nummer ('Life isn't everything/Life… '; het laatste woord echoot eindeloos) gaat over een diepere betekenis in het leven dan alleen de oppervlakte. Ja, het huwelijk is belangrijk; de liefde is alles; die Windsor-familie — zo 'gezellig' — is allesbepalend. Maar uiteindelijk is er méér. Hoe je danst, als individu, als mens — dat is het echte wapen tegen eenzaamheid.

The Crown is nu te zien op Netflix. Kerst is op 24, 25 en 26 december.