Jonge criminelen op het rechte pad krijgen is de levensmissie van een Italiaanse rechter die strijdt tegen de maffia in Sons of Honour. Maar deze nieuwe documentaire snijdt een dieperliggend thema aan: hoe ontkomt de mens aan zijn lot?


Prachtig: tiener-maffiosi die met zichtbaar veel plezier Romeo & Julia repeteren, natuurlijk niet de stukjes over de fatale liefde (yuk), maar juist waar het gaat om de ancient grudge die leidt tot new mutiny, en vooral: 'Where civil blood makes civil hands unclean.'

De beef tussen de Capulets en Montagues, de rivaliserende families in de tragedie, grijpt de verbeelding van de jonge criminelen aan. Het is net alsof Shakespeare hún taal spreekt: eindelijk iemand die hen begrijpt. Helemaal los gaan ze in de scène waarin de haantjes de voorste elkaar beledigen ('Do you bite your thumb at us, sir?') en de ruzie uitmondt in een brawl.

Dat is Italië. Nu wij. Ik sla NRC Handelsblad open en lees: 'In de Amsterdamse wijk De Pijp gaat het gerucht dat de leden van de lokale drillrapgroep op de vlucht zijn. 73 De Pijp is bang voor represailles van de rivaliserende drillgroep 24 uit Rotterdam, zeggen jongeren die nog wel rondhangen op straat. Zij zijn op hun hoede. 'We weten niet wanneer Rotterdam wraak neemt', zegt een jongen met een slotjesbeugel.'

Natuurlijk gaat de vergelijking tussen de maffiosi en de drillrappers op vele gebieden mank, maar een gemene deler is de wijze waarop jongeren gevangen zitten in een cultuur die ze vanzelfsprekend tot gangsters of drillrappers maakt. Het is net alsof ze geen keuze hebben, geen uitzicht op een beter, ánder leven.

Bij ons reageren plaatselijke overheden met harde hand of met een overdaad aan compassie. In Rotterdam wil burgemeester Aboutaleb hoge boetes uitdelen voor mesbezit en pleit hij ervoor dat de ouders van de daders verantwoordelijkheid nemen. En in Amsterdam krijgt burgemeester Halsema eveneens geen greep op de materie: 'Muziek is een uitlaatklep (…) ik kies de kant van de rappers.'

Allebei zouden ze te raden moeten gaan bij Rechter Robert di Bella in Reggio Calabria in het Zuiden van Italië, where we lay our scene, waar de machtige maffiaorganisatie 'Ndrangheta al jaren een schrikbewind voert. De mede door de NTR geproduceerde, Italiaanse documentaire opent met wat achtergrondinformatie: op de Europese markt beheert de 'Ndrangheta tachtig procent van de handel in cocaïne, waarmee het behoort tot een van de meest gevaarlijke criminele organisaties ter wereld.

De zonen van Reggio Calabria komen al vanaf hun geboorte in de klauwen van de 'Ndrangheta — daar gaat de film over. En de vraag: hoe red je ze hieruit? Rechter di Bella heeft het antwoord: haal ze weg uit hun families waar de mannen generaties lang 'vanzelfsprekend' werken voor de maffia, en plaats ze in een inrichting voor heropvoeding. Laat ze zien dat er een leven zonder misdaad mogelijk is. Vooral: lever het bewijs dat ze hun eigen lot in handen hebben, dat ze keuzes hebben, dat ze vrij kunnen zijn.

In een zo'n inrichting volgen we een stuk of vijf jongeren die vastzitten voor deelname aan een criminele organisatie (de 'Ndrangheta). Ze repeteren Romeo en Julia. Ze doen dat met verve en met zichtbaar veel plezier. Ze weten precies hoe je, zoals de Montagues en de Capulets, je moet gedragen tijdens een publieke confrontatie; dit hebben ze immers in hun echte leven al vaak meegemaakt. Je bent cool, je bent dapper, je bent compromisloos, je hebt je rapier (of je shank) binnen handbereik. Je geeft geen centimeter — met je leven verdedig je jouw eer en die van je makkers.

Het hele punt van het stuk — en van de aanpak van Rechter Di Bella — is het aantonen dat je je eer zoveel kunt verdedigen als je wilt, geweld bestaat alleen in een vicieuze cirkel. Ontsnappen hieruit is niet mogelijk. Of wel? Het project van Rechter di Bella heet 'Vrij om te kiezen'. Hij zegt: 'We willen deze jongeren redden van hun lot: de dood of gevangenschap.'

Interessant is de rol van fictie in deze aanpak. Behalve Shakespeare komt ook Balzac voorbij. Een jongeman met een in Reggio Calabria beruchte achternaam, Gallico, vertelt dat hij zich los heeft geworsteld van zijn criminele bestaan door een verhaal van de Franse schrijver te lezen — over een jongen die in de schaduw van zijn tirannieke vader leeft.

De diepere vraag — hoe ontkom je aan je lot — is gemeenschappelijk: daar worstelen we allemaal mee, het is de oudste vraag in de geschiedenis van de mensheid.

Sons of Honour laat vooral zien dat we creatiever zouden moeten zijn in de aanpak van de gewelddadige jeugdcriminaliteit. De burgemeesters van onze grote steden lijken vooralsnog hiertoe niet in staat, met als triest dieptepunt dat 'muziek is een uitlaatklep' van Halsema.

Het is net alsof we niet precies weten wat die drillrappers motiveren, net alsof we hun taal niet snappen. Maar die diepere vraag — hoe ontkom je aan je lot — is wel gemeenschappelijk: daar worstelen we allemaal mee, het is de oudste vraag in de geschiedenis van de mensheid. Zo bezien zijn we allemaal drillrappers, allemaal maffiosi. En kunnen we met elkaar in gesprek, met mediators en bestuurders zoals Rechter Di Bella en zijn rechterhanden: Shakespeare en Balzac en vele andere schrijvers en kunstenaars.

Sons of Honour gaat op 27 augustus in premiere op picl.nl.