Het virus #6: een tragedie toont hoe de wereld er ook uit kan zien

Daar ligt ze, dat prachtige kind Juliet, dood. Naast haar de jongen met die wilde passie voor het leven, eveneens levenloos. De strijdende families komen op, samen met de prins die ons vertelt dat er nog nooit een verhaal was met zoveel woe als dat van Juliet en haar Romeo.

Toen gebeurde het, het moment dat de tranen bracht: Juliet ontwaakt en komt overeind, Romeo doet zijn ogen open en staat op. Op een balkon op de achtergrond verschijnen musici. Een trom klinkt ritmisch; Elizabethaanse muziek vult de ruimte; en de gehele cast explodeert in een wilde dans.

De euforie waar ik deel van word — het publiek in The Globe wordt uitzinnig van vreugde; de energie kun je voelen — brengt meteen een gevoel van schuld. Hoe kun je nou genieten in deze verschrikkelijke tijd? De vraag raakt het stuk zelf: wat hebben vreugde en inspiratie te maken met de tragedie van moord en zelfmoord en een verscheurde gemeenschap?

Een dag later bekijk ik de persconferentie van Andrew Cuomo, gouverneur van New York. Daar gaat het iets beter, maar het virus is nog lang niet onder bedwang. Toch zegt Cuomo: 'We gaan New York herverbeelden. We gaan nadenken hoe we de mensen betere huizen kunnen geven. Betere gezondheidszorg, beter openbaar vervoer. Een betere publieke ruimte.'

Bij ons trad minister-president Rutte aan voor de lang verwachte persconferentie over een mogelijke versoepeling van de maatregelen. De toon van zijn boodschap is totaal anders dan die van Cuomo. Rutte staat onder grote druk. Hij worstelt met het duivelse dilemma dat voortkomt uit de clash tussen economische belangen en die van de volksgezondheid. Van 'herverbeelden' van het land en het leven van de inwoners, van het beter maken van de situatie zoals die was voor de coronacrisis, is geen sprake. Dat kun je Rutte, om duidelijk te zijn, niet kwalijk nemen — allemaal zijn we in de greep van de tragedie.

Alles loopt door elkaar in deze crisis: werk, wonen, kinderen, collega's. Alles lijkt met alles verbonden: de wereld, de verhalen. Misschien is dat de reden waarom Shakespeare, Cuomo en Rutte alle drie op dezelfde manier tot mij spreken. Er is een gemene deler: de klassieke Griekse tragedie.

In 1872, toen hij 25 was, schreef Nietzsche De geboorte van de tragedie. Hij onderscheidt twee artistieke aandriften, het Apollinische en het Dionysische. Het eerste toont ons de wereld als een begrijpelijk, sluitend geheel, het tweede openbaart dingen die het menselijk verstand te boven gaan, zoals in een droom of roes.

Nietzsche ziet beide als 'artistieke machten die zich uit de natuur zelf losmaken'. Maar dan komt de kunstenaar. Die wordt 'nabootser' van die artistieke machten, soms door het Apollinische te verenigen met het Dionysische — zoals in het geval van de Griekse tragedie.

Dit verklaart iets van mijn reactie op de dood en 'wederopstanding' van de tragische helden in de Globe-voorstelling van Romeo and Juliet. Enerzijds werkt de harde werkelijkheid van het verhaal op je in: de feitelijke tragedie. Anderzijds is er die overweldigende uitstorting van gevoel wanneer de acteurs uit de dood opstaan en dansen en zingen in een choreografie samen met de rest van de toneelspelers die je zou kunnen bestempelen als een koor, Griekse-tragediestijl.

In die eenheid, in het samensmelten van Apollo en Dionysus, zit plezier, ontlading, maar ook: inspiratie. En misschien zelfs creativiteit, in die zin dat zo'n kunstwerk je ertoe in staat stelt een houvast te vinden in een chaotische wereld. Even zijn we allemaal een: het individu — het tragische meisje en haar tragische geliefde — wordt opgenomen in een geheel van mensen die allemaal, dankzij de kunstenaar, door 'artistieke aandriften' (zingen, dansen), een balans vinden tussen werkelijkheid en droom.

Misschien stelt juist het onbewust streven naar zo'n balans gouverneur Cuomo ertoe in staat om middenin de coronapandemie te spreken over het 'herverbeelden' van zijn stad, over een gedroomde toekomst waarin het leven van mensen beter is. Rutte daarentegen is, zoals wij allemaal, gevangen in de harde werkelijkheid van de tragedie. Verder dan dat kan hij niet kijken. En wij ook niet.

Toch hebben we een balans nodig. Tussen hoop en wanhoop. Nietzsche en de oude Grieken en Shakespeare laten zien dat die balans te vinden is kunst.

In de tragedie schuilen unieke kansen. Als alles op losse schroeven staat, als ons verstand tegen ons zegt dat de wereld en ons leven ingrijpend gaan veranderen, dan bieden onze dromen vergezichten die vorm geven aan hoe dat gaat gebeuren.

Zo bezien is het tijd voor een dansje.