Wat er zo baanbrekend is aan deze smokingjurk

De Oscars zijn een media-evenement. Deze term uit de communicatiewetenschap verwijst naar gebeurtenissen die georganiseerd worden met de intentie media-aandacht te genereren. De absolute winnaar daarvan dit jaar was zanger en acteur Billy Porter, die met een smokingjurk de show stal op de rode loper.

De Oscars werden voor het eerst in 1929 uitgereikt en waren een doelbewuste manier van de studio's om binding te creëren met het publiek door het opkomend sterrendom te promoten. Een film, zo was en is het idee, is makkelijker te verkopen als er een ster aan meedoet die al naamsbekendheid heeft. Studio's hoefden dan niet bij elke film het verhaal te promoten, maar mensen gingen naar de bioscoop voor de nieuwste Jean Harlow, Bette Davis of Claudette Colbert.

Het spektakel rond de beeldjes is daarvoor cruciaal. De rode loper trekt minstens zoveel aandacht als de prijzen zelf. De jurken van de actrices worden uitgebreid besproken, een rake foto kan je carrière positief bevorderen. Ook mannen worden inmiddels langs de fashion-lat gelegd, maar zij hebben aanzienlijk minder mogelijkheden om te schitteren. Hoewel er eerder outfits waren die zich onttrokken aan deze traditionele genderrollen, is de smokingjurk van Porter baanbrekend.

Allereerst is er het kledingstuk zelf. Half smoking, half jurk – half mannelijk, half vrouwelijk. Het ene deel gaat naadloos over in het andere en is daarmee een symbool van gender queerness – de outfit is mannelijk noch vrouwelijk, er is geen gender aan af te lezen (zie wat ik hier eerder schreef over queer).

Nu is genderqueer niet nieuw in de mode-industrie (zelfs de H&M heeft een lijn), maar meestal resulteert dat in androgyne kleding die eigenlijk 'gewoon' uniseks is. Een blauwe hoodie staat ons allemaal. Vaak is het kleding die verhult: gender wordt zo onherkenbaar. Porters smokingjurk verwijdert gendercodes niet, maar speelt ermee. Het is een voorbeeld van gender trouble, de titel van het standaardwerk in queertheorie van Judith Butler.

Butler liet zich inspireren door de ballroom scene, een LHBTQ-subcultuur. Het ontwerp van Christian Siriano is een eerbetoon aan een van de helden van de ballroom, Hector Xtravaganza. Dat is niet toevallig. De 49-jarige Porter speelt een van de hoofdrollen in Pose, een dramaserie over de ballroomcultuur van New York in de late jaren 80 (van betaalzender FX, nu in Nederland te zien op Netflix).

Een ball is een competitie. Doel is om met je outfit en de manier waarop je die toont een jury te imponeren. De scene bestaat met name uit gay, genderqueer en transgender mensen van kleur. Ze lopen in verschillende categorieën die verwijzen naar sociale rollen, zoals 'dame die winkelt op Fifth Avenue'. Het concept passing is hierbij van belang: 'door kunnen gaan voor'. Dat gaat bijvoorbeeld over gender (kan een deelnemer doorgaan voor vrouw?), maar ook over klasse (ben je overtuigend genoeg om toegelaten te worden tot sjieke restaurants?).

Porters verschijning is niet alleen een representatie van genderqueerness op de rode loper. Hij vestigt ermee ook de aandacht op zijn persoon en daarmee zijn werk. Dankzij de smokingjurk zullen meer mensen de serie gaan kijken en bekend raken met ballroom, passing en de andere thema's van Pose, zoals de schandalige behandeling van mensen met hiv en aids.

Representatie van gemarginaliseerde groepen maakt zichtbaar en dat is van levensbelang. Onzichtbaarheid betekent kwetsbaarheid – voor (politie)geweld en sociale uitsluiting bijvoorbeeld. De zelfmoordcijfers onder LHBT-jongeren liggen nog steeds vele malen hoger dan onder niet-LHBT-jongeren. Jezelf terugzien in populaire cultuur is belangrijk voor identiteitsvorming en zelfacceptatie. Het is een teken dat je er mag zijn, dat je gezien en dus erkend wordt.

Pose doet meer dan alleen zulke karakters representeren. We zien niet alleen queer en trans personages verbeeld, we zien ook daadwerkelijk queer en trans mensen aan het werk. Dat is radicaal: bijna altijd worden trans personages gespeeld door cisgender acteurs, die daarvoor veel lof krijgen. Blijkbaar wordt het gezien als een heel bijzondere acteerprestatie om iemand met een andere genderoriëntatie te spelen – zie Jared Leto die in 2014 een Oscar won voor zijn vertolking van een transvrouw in Dallas Buyers Club. Ondertussen is het voor transgender mensen moeilijk om aan werk te komen, niet alleen in Hollywood maar overal, ook in Nederland.

De Academy of Motion Picture Arts and Sciences die de Oscars uitreikt is een hartstikke conservatieve industrieclub. De emancipatie van queer en transgender mensen staat niet op hun agenda. Maar gelukkig is de aandachtsmachine om de Oscars heen niet te controleren. De smokingjurk van Billy Porter zal nog jaren besproken worden, en zal de weg vrijpleiten voor jonge mensen voor wie dit moment levensveranderend was, in Hollywood en overal. Ik kijk uit naar hun acceptance speeches.