Wat er tussen de lakens kan en wat niet, hoe je verleidt en vrijt en hoe niet — de grenzen van de seksuele moraal zijn momenteel in een constante staat van verandering, getuige eens temeer de controverse rond de benoeming van Brett Kavanaugh, kandidaat voor het Amerikaanse Hooggerechtshof.

Hoe duiden we de beschuldigingen tegen Kavanaugh van seksueel misbruik? Wellicht luidt de vraag ook: wat doen we als begeerte de rede overneemt, zoals vermoedelijk gebeurde in het incident tussen Kavanaugh en Christine Blasey Ford, de academicus die hem beschuldigt van seksueel misbruik? Of was het andersom: gebruikte Kavanaugh zijn hersenen toen hij (als dat zo was) probeerde Blasey Ford te verkrachten?

Voor antwoorden kunnen we aankloppen bij iemand die zich eveneens schuldig heeft gemaakt aan seksueel grensoverschrijdend gedrag: Humbert Humbert. Humberts oplossing is aanvankelijk even simpel als schokkend: het nimfje wil niet, kan niet, mag niet, dus doe je het maar zonder dat ze het door heeft, desnoods door haar te drogeren.

Lolita (1955), de roman van Vladimir Nabokov is opzienbarend vanwege het thema pedofilie, maar het verhaal gaat veel dieper dan dat: Nabokov drukt ons met de neus op de feiten wat betreft de door begeerte gedreven mens.

Kavanaugh was ten tijde van zijn beweerde vergrijpen in de eerste plaats een jongeman in de ban van zijn begeerte. Een jongeman van zeventien, laat op de avond tijdens een feestje, een jongeman met flink wat biertjes op. Weet je het nog? Komt dit je bekend voor? Nee? Nou, denk even na…

Ja? Inderdaad, mensen hebben lichamelijke begeerten, temeer wanneer de drank vloeit, en daarna hebben ze seks, zo goed en zo kwaad als dat gaat. Meer kunnen we er niet van maken — dat is de trieste stand van zaken. De vraag is hoe dat gebeurt en waar de grenzen van het toelaatbare liggen. En: zijn we gevangenen van onze fysieke driften? En: hoe zit het dan met ons intellect?

Tekst loopt door onder de video.

Belangrijke momenten uit het verhoor van Kavanaugh en Blasey Ford.

Blasey Ford getuigde over wat er gebeurde in het huis waar zij en Kavanaugh als middelbare-schoolleerlingen aanwezig waren. Beiden op een bed, de stomdronken Kavanaugh bovenop haar, hij probeerde haar uit te kleden, 'ik was bang dat hij mij zou verkrachten', zij verzette zich, hij deed zijn hand op haar mond, in de worsteling vielen ze van het bed.

Toen president Trump over Kavanaugh zei: 'Hij is een prima man met een groot intellect', moest ik meteen aan Humbert denken. Dat klinkt gek, maar óók Humberts intellect was niet zo 'groot' (lees: bepalend) als hij dacht. Humbert: een 37-jarige literatuurprofessor die vanuit Europa naar Amerika reist waar hij in een stadje in New England tot over zijn oren verliefd werd op Dolores Haze — die twaalf jaar oud is.

Dat kan natuurlijk niet. Maar om zijn zin te krijgen bedenkt Humbert allerlei listen. Nabokov plaatst de lezer hiermee in onmogelijke situatie: enerzijds wil alles in ons schreeuwen dat zoiets niet mag, anderzijds kunnen we niets anders dan sympathie hebben met Humbert. Immers, hij is de verteller, en in zijn verhaal ontdekken we een menselijkheid die we herkennen. Het is, zoveel is duidelijk, een onmogelijk verhaal.

Humbert wil er alles aan doen om haar eer intact te houden terwijl hij zijn begeerte de vrije teugel laat. Hij werkt het misbruiken van Dolores tot in de puntjes uit — hij gebruikt zijn hersenen — maar hierin is hij de slaaf van zijn begeerte. Na de beroemde scène waarin 'Lo' op z'n schoot zit, hij in een staat van niet te houden opgewondenheid (hij is alle controle kwijt, geen hersencel komt hier in actie), is zijn opluchting groot als hij zich realiseert dat zij niets van de 'seks' heeft gemerkt.

Je zou kunnen zeggen, goed zo Humbert, tenminste heb je empathie, zie je Dolores als mens. Maar dat is een rookscherm. Want Humbert wil haar 'eer' alleen maar beschermen, zodat hij haar kan blijven misbruiken. Later probeert hij haar zelfs te drogeren, zo ver is hij bereid te gaan om te krijgen wat hij wil.

De Amerikaanse filosoof Richard Rorty schrijft in dit verband over Humberts incuriosity, zijn onvermogen of onwilligheid Lolita echt te zien, om nieuwsgierig te zijn naar haar als mens, naar háár angsten en begeerten. Dat maakt Humbert een 'monster of incuriosity', dat machtigt hem haar te misbruiken.

Hier stuiten we op een schitterende ironie: als Humbert haar echt kon zien, als hij zijn hersenen had gebruikt, dan zou hij geen enkele interesse meer in haar hebben gehad. Want zijn Lo ís zijn Lo niet; ze is in werkelijkheid slechts een droombeeld, een mentale reïncarnatie van het 'nimfje' waarover hij al sinds zijn tienertijd droomt. Humbert: 'She has no life of her own, in other words, she was a dream.'

Tekst loopt door onder de video.

Trailer bij Stanley Kubricks verfilming van Lolita.

'Lolita' bestaat dus niet. Ze is niets meer dan een pornografische fantasie, een acteurtje in de slechte film gedraaid in de lagere regionen van zijn geest, daar waar de erotische fantasieën vorm krijgen die de lichamelijke begeerte voortdrijven. In het verlengde hiervan kun je stellen: de zelfzucht van Humbert — hij moet en zal haar bezitten — is een resultaat van zijn verlangen.

Ook dit zien we in het gesprek over Kavanaugh en Blasey Ford. Zij wordt simpelweg niet gezien, nog steeds niet, zelfs na haar getuigenis voor een commissie van de Senaat. Het gaat alleen maar over de mannen: over Kavanaugh en Trump, die er natuurlijk nog een schepje bovenop deed door Blasey Ford in een publieke toespraak op weerzinwekkende wijze belachelijk te maken.

Wat er ook met Kavanaugh gebeurt — tijdens het schrijven van dit stuk duiden de eerste resultaten van het FBI-onderzoek naar zijn gedrag op een bevestiging van zijn benoeming — zijn verhaal en dat van Blasey Ford geven aan hoe de grenzen van de seksuele moraal in een staat van constante verandering terecht zijn gekomen.

Wat er destijds met Blasey Ford gebeurde, kon natuurlijk toen ook niet door de beugel, niet eens om en nabij. Het was een poging tot verkrachting. Maar kennelijk werd hun worstelpartij op het bed toen niet als zodanig gezien. De dronken Kavanaugh dacht: hoort erbij. Beetje wrijven, beetje friemelen, lachen, man. En Blasey Ford? Die vreesde voor haar leven, maar ze deed geen aangifte. Dacht zij ook, 'hoort erbij? Of meer waarschijnlijk: ze was gewoon te bang om iets te zeggen.

Inmiddels is duidelijk, in ieder geval voor wie nuchter nadenkt, dat het er zeker niet bij hoort. Lolita is geschreven in een de vorm van een bekentenis. Er is een misdaad gepleegd, zelfs met voorbedachten rade. Toch zijn er verzachtende omstandigheden die de roman zo verschrikkelijk, zo confronterend maken. Ten grondslag aan de tragedie van Humberts leven ligt zijn menselijkheid. Dat is herkenbaar: het falen van de mens wanneer begeerte bezitneemt van het lichaam en het denken buitenspel wordt gezet.

Aanstaande dinsdag staat Lolita centraal in de live talkshow Cinema Literair in OBA Oosterdok. Met als speciale gast: schrijver en Brainwash Radio-columnist Niña Weijers. Aansluitend wordt Stanley Kubricks verfilming uit 1962 van Nabokovs roman vertoond.