Laatst keek ik de documentaire Spielberg (HBO) over het leven en werk van de beroemde filmregisseur. Als 9-jarig jochie zag ik in de bioscoop van mijn woonplaats Hilversum met grote ogen zijn ultieme blockbuster: Jurassic Park (1993). Het trillende glaasje, de epische muziek; sindsdien ben ik een onverminderd liefhebber van de Spielbergiaanse wereld van spanning, avontuur en verwondering.

Critici hebben hem altijd ietwat sentimenteel en lichtvoetig gevonden, maar voor mij heeft Spielberg in veel van zijn films iets bereikt wat maar weinig makers lukt: de afstand tussen kunst en entertainment overbruggen. Hij weet verhalen te vertellen die een groot publiek bereiken, zonder daarbij te vervallen in platvloersheid of gemakzucht. Spielbergs verhalen hebben zeggingskracht. Ze zijn populaire cultuur in de goede zin van het woord.

Hoe is Spielberg daar gekomen? Waar haalt hij zijn oneindige inspiratie en makersdrang vandaan? In de 2,5 uur durende documentaire geeft Spielberg (en zijn directe omgeving) een inkijkje in zijn werkwijze en inspiratiebronnen. Zijn persoonlijke familieleven, de innige en langdurige samenwerkingen (met o.a. de legendarische componist John Williams) en ook de misstappen: allemaal droegen ze bij aan zijn mythische status als filmmaker. Toch is er één aspect dat er wat mij betreft uitspringt en wat volgens mij typerend is voor grote makers à la Spielberg: de diepe liefde voor het vak en de geschiedenis daarvan.

Spielberg is wat ze in muziekland een digger noemen: iemand die een onverzadigbare drang heeft om te spitten in de geschiedenis van zijn artistieke genre. Altijd op zoek naar wat door het gewicht van de geschiedenis onder het stof is geraakt. Met andere woorden: hij kent zijn klassiekers.

De tekst gaat verder onder de foto.

© Brainwash

Steven Spielberg op het Cannes Film Festival (foto: EPA, Julien Warnand).

Zelfs zegt hij er het volgende over:

'I'm a very conservative director, I have a lot of respect for my predecessors, all the geniuses that all of us, whether we know it or not, are working from and upon whose shoulders we stand. So I do a lot of looking back and a lot of understanding what makes a good story. My whole love for this medium comes from paying attention to the past and respecting all the movies that have been made over all these years.'

Respect voor wat hem is voor gegaan. Je hoort het de moderne kunstenaar eigenlijk niet zo vaak zeggen. Het past misschien ook niet echt goed in ons hedendaagse beeld van de creatieve daad. Die moet immers uniek en nieuw zijn. De geschiedenis is de geschiedenis, vooruit kijken, de toekomst, daar ligt de focus in onze door technologie geobsedeerde wereld.

Een goede kunstenaar weet echter wel beter: het verleden is een bron van inspiratie én vernieuwing. En creativiteit is niet iets wat je gewoon los kunt verkrijgen, zoals de vele boeken, workshops en onderwijsprogramma's ons doen geloven, maar altijd contextgebonden: het is een verhouding tot iets, tot een verleden, tot de wereld om je heen. Creativiteit is dan in essentie ook geen leer- of werkproces, maar eerder een geestelijke en lichamelijke instelling.

Je kunt niet in een lege ruimte tot nieuwe ideeën komen, die ruimte moet je eerst vullen met beelden, ideeën en theorieën, wil je je ertoe kunnen verhouden. Met andere woorden: om out of the box te denken moet je eerst weten wat er in zit.

Spielberg bekende in de documentaire overigens ook dat hij zijn kinderen omkocht om oude films te kijken. Hij gaf ze 10 dollar als ze met hem mee keken naar klassieke zwart/wit films. Soms kreeg hij de 10 euro na 20 minuten terug, maar vaak keken ze mee tot het eind.