Mother! is wél te snappen, er is alleen Bildung voor nodig

Hoe kortsluiting in onze hersenen plaatsvindt wanneer we geconfronteerd worden met iets wat we niet snappen — dat illustreert het wereldwijde oproer veroorzaakt door Darren Aronofsky's nieuwe film Mother!.

In een moderne bioscoop in mijn woonplaats Alkmaar klinkt een steunen en kreunen van jewelste terwijl de mensen kijken naar een film geprojecteerd op een enorm scherm dat van muur tot muur strekt. Het is een zaterdagavond, iets na tien uur, en het wordt alsmaar onrustiger in zaal acht.

Een paar rijen voor mij doet een jongen zijn telefoon aan en stort zich op social media. Een tijdje later volgen twee vrienden zijn voorbeeld. Die slaan aan het gamen en het shoppen (mannenshirts). Nu en dan kijken de drie naar het grote scherm en zeggen ze iets tegen elkaar, wat resulteert in een soort uitdagend lachen, in de trant van: tjongejonge!

De oorzaak van het oproer - na afloop zijn de jongens net als vele andere bezoekers heel erg boos over wat ze hebben gezien - is Darren Aronofsky's nieuwe film Mother!.

Het is een qua vorm en inhoud briljant werk, een vreemde, mythologische vertelling met grote thema's over schepping, zondeval en verlossing die zich uitkristalliseren in de mentale crisis van een mooie jonge vrouw (gespeeld door Jennifer Lawrence) die in een groot huis woont samen met haar vriend, een dichter gespeeld door Javier Bardem.

Maar dít is niet wat de jongens met de telefoons wilden zien. Zij verwachtten op basis van de trailer een lekkere horrorfilm.

Tekst loopt door onder de video.

De trailer bij de film Mother!.

Ironisch genoeg ís Mother! precies dat: een compleet angstwekkende visie op de moderne mens en de wereld waarin we leven. (Luister aanstaande maandagavond naar Brainwash Radio op NPO Radio 1 naar mijn verhalende kijk op Mother!.)

Voor nu: het is intrigerend dat de jongens in zaal acht zich zo woedend tegen de film keerden. Want ze zijn zéker niet de enige. De reacties komen neer op irritatie dat de verwachtingen niet zijn ingelost, sterker, dat regisseur Aronofsky de dingen doelbewust moeilijk maakt.

Dat laatste klopt. De betekenis van het verhaal ligt niet voor het oprapen, maar zit verstopt onder allerlei allegorische lagen, metaforische zijwegen en symbolische puzzels. Er is duidelijk een speurtocht nodig, een intellectueel spel dat je moet spelen, om van de film te kunnen genieten.

Dit spel is ingewikkelder dan het spel dat de jongens gewend zijn te spelen in het geval van zo'n 'lekkere horrorfilm' waarvan er in die moderne bioscoop in mijn woonplaats dertien in een dozijn gaan. Terwijl ze naar Mother! kijken is het net alsof er een kortsluiting in hun hersenen plaatsvindt, want ze zien iets wat ze niet snappen.

Tekst loopt door onder de afbeelding.

Jennifer Lawrence in Mother! (foto: Paramount Pictures).

Wat is er aan de hand? Terwijl kranten als The New York Times en The Guardian en weekbladen als The New Yorker zich buigen over deze merkwaardige kloof tussen kijkers en recensenten (die de film wél toejuichen) publiceerde de Nederlandse classicus en dichter Piet Gerbrandy een stuk in De Groene Amsterdammer onder de titel Bildung begint in de wieg.

Het stuk heeft niets met de film te maken, maar wat Gerbrandy zegt lijkt relevant voor de jongens in zaal acht.

Ten eerste signaleert hij een zorgwekkende ontwikkeling: 'Aan de kennis, smaak en taalvaardigheid van eerstejaars studenten valt af te lezen dat er bij het merendeel van hen in de eerste achttien jaar van hun leven enorm veel tijd is verloren die besteed had kunnen worden aan grondig lezen, denken en formuleren.'

En: '… wie niets weet en half geconcentreerd vertrouwt op door snelle jongens ontworpen algoritmen… (leidt)… een armzalig leven.'

Een oplossing zoekt Gerbrandy in Bildung, in het bestuderen van de klassieke canon, een proces dat 'al in de wieg' begint. Hij schrijft: 'Beschaving bestaat in het ontwikkelen van een subtiele smaak, en daarvoor is het nu eenmaal nodig dat je al op jonge leeftijd intensief kennismaakt met alles waarvan de tijd geleerd heeft dat het behoort tot het domein van het Goede, het Schone en het Ware.'

Wie alleen al iets afweet van de relatie tussen goden en mensen en de scheppingsmythen in de literatuur van de oudheid (of wie zelfs het Oude Testament een beetje heeft gelezen), komt een heel eind tijdens het kijken naar Aronofsky's film. Zo bezien kan Bildung verlichting bieden voor de hersenpijn veroorzaakt door Mother!.