In onze maakbare (meritocratische) samenleving ben je niet gewoon werkloos, maar een selfmade loser. Iedereen kan immers succesvol worden. Presteer je minder, dan is dat je eigen schuld.

Zelfrespect werklozen
Socioloog Judith Elshout onderzocht zelfrespect bij werklozen. Opmerkelijk genoeg ontdekte ze dat werklozen redelijk succesvol zijn in het omzeilen van faal-gevoelens en niet zonder meer hun zelfrespect verliezen.

Zelfbescherming
Elshouts onderzoek illustreert mooi hoe goed wij mensen zijn in het beschermen van ons zelfbeeld. We schrijven het falen toe aan externe factoren zoals sociale achtergrond, achternaam of het ontbreken van 'papiertjes'. We zien werkloosheid als instabiel (het is maar tijdelijk): 'ik heb nu geen baan omdat ik te weinig deed op school, maar nu ga ik hard werken en gaat het vast lukken.' En we verklaren het gebrek aan werk als specifiek (het is maar een deel van mezelf): 'ik heb weliswaar geen baan, maar ik sport veel en mijn relatie gaat uitstekend.' Zo helpen wij onszelf om niet te vervallen in hulpeloosheid.

Cognitieve dissonantie
Ook de cognitieve dissonantie theorie doet braaf (en onbewust) haar werk. Er bestaat namelijk een dissonantie of verschil tussen ons zelfbeeld — ik ben betaald werk waardig — en de werkelijkheid — ik doe onbetaald werk (waar op neer wordt gekeken). Omdat we onbewust onze eigenwaarde willen behouden, veranderen we de manier waarop we kijken naar vrijwilligerswerk: het is heel belangrijk werk voor de samenleving. Zo wordt de dissonantie opgelost en is ons zelfrespect in tact gebleven.

Zelfbeeld blijft intact
Werkeloosheid blijft vervelend, maar gelukkig hebben we vele onbewust denkmechanismen die ons zelfbeeld beschermen.

meer weten?

Gijs Deckers sprak tijdens Brainwash Zomerradio verder met Floortje Smit over werkloosheid en zelbeschermingsmechanismen.