De Britse acteur Michael Caine heeft zijn naam in zijn paspoort veranderd. Zijn echte naam is Maurice Micklewhite, maar hij heeft besloten nu definitief zijn artiestennaam aan te nemen. De reden is dat hij vanwege strengere controles bij vliegvelden tijdens het inchecken steeds langer moet wachten, grotere problemen krijgt, en mensen hem bovendien herkennen als Michael Caine.

Ik kan me voorstellen dat het irritatie oproept. Ik moet denken aan kleine dingen die langzaam veranderen. Dat je bijvoorbeeld geen water mee mag nemen in het vliegtuig terwijl het toch irritant is tijdens een lange vlucht. Een ander voorbeeld: dat je naar een festival gaat en steeds vaker mensen in je tas willen kijken, en dat je dan moet denken: in principe niet, maar ik heb ook geen aanstootgevende dingen bij me, dus vooruit dan maar.

Je voelt dat daarin steeds vaker een persoonlijke grens wordt bereikt: wat is je privésfeer en wat is publiek? Sommige mensen reageren wat heftiger en sommige wat opener. Vaak hoor je ook de vraag: tast dit niet je vrijheid aan? En: heb je wel een keus? Volgens mij heb je wel een keus. Die maak je op basis van hoe graag je naar binnen wil. In principe kun je altijd besluiten niet naar dat festival te gaan, of wel gaan, maar dan gecontroleerd worden.

Het verschil met Michael Caine in dit geval is, dat hij wel moet reizen om zijn beroep uit te kunnen oefenen. Hij moet door dat poortje heen; ik hoef niet per se naar dat festival. Dus je voelt wel dat zijn irritatiegrens hem ook een klein beetje in de keuze vormt. En dat mechaniek licht dan even op door zo'n berichtje.

Het mechaniek is: Hoe groter je publieke invloed wordt, of het terrein dat je bespeelt, hoe reëler die fictie wordt ten opzichte van wie je eigenlijk echt bent. Michael Caine is een fictie die is opgebouwd uit hoe anderen hem zien en hoe hij zichzelf gemodelleerd heeft. Vanaf een bepaald punt wordt die fictie reëler – dus hoe anderen jou zien – dan wie jij eigenlijk bent. Michael Caine is vanaf een bepaald punt meer Michael Caine dan Maurice Micklewhite.

In feite zijn we allemaal ficties voor anderen: ik kan jou nu ook door enkele manipulaties doen geloven dat ik ben wie ik ben terwijl ik thuis iemand anders ben – en andersom. Ik ben eigenlijk een opsomming van allerlei dingen die ik rond mijzelf heb bedacht en waar ik anderen in kan laten geloven.

Voor sommige mensen die een grotere invloedssfeer krijgen komt er dus een punt waarop je in een richting wordt gedwongen. Als je het veld ziet als een speelveld om te bespelen kan je je neerleggen bij hoe de wereld nu eenmaal werkt. Je kan zeggen: 'dan ga ik wel niet naar Cannes, en word ik wel niet een acteur van wereldformaat' – en in die zin heb je altijd een keuze. Maar je kan ook zeggen: 'ik zal het spel wel spelen en verander desnoods mijn naam in mijn paspoort.'

Om je doelen te bereiken moet je soms offers maken of concessies doen. Blijkbaar is je voornaam ook al een categorie die je desnoods kan laten vallen. Je krijgt soms meer voor elkaar door gebruik te maken van het beeld dat anderen van jou hebben dan door 'jezelf' te zijn. Elk mens bespeelt dit gebied in meerdere of mindere mate. Zo min mogelijk heet dan 'jezelf zijn', maar er zit altijd een element van spel in.

De vrijheid die je daarin hebt wordt snel overdreven. Je kunt kiezen tussen meedoen aan dit spel of niet. Je kan aan de zijlijn blijven wachten, maar om je invloed te vergroten moet je de voorwaarden van het spel accepteren.

meer weten?

Dit is een bewerkte parafrase van het gesprek tussen Michiel Lieuwma en Brainwash presentator Floortje Smit. Luister het interview hier terug.